به‌ویژه مذهب تشیع ـ بر خلاف ادیان و مذاهب دیگر ـ از ظهور امام مهدی علیه‌السلام تفسیر و تصویر روشنی ارائه داده است؛ به‌گونه‌ای‌که حتی حوادث و روی‌دادهای پیش از ظهور را نیز بیان نموده است. از مجموعه حوادث، روی‌دادها و تحولات پیش از ظهور یا هم‌زمان با آن، به «نشانه‌ها یا علایم ظهور» تعبیر می‌شود. منابع دینی، بسیاری از رخدادهای طبیعی و دگرگونی‌های سیاسی‌ـ‌اجتماعی را از نشانه‌های ظهور یاد کرده‌اند، بدیهی است که درجه اعتبار و درستی همه این نشانه‌ها یکسان نیستند؛ برخی در منابع معتبر آمده و از جهت سند و دلالت استوار هستند و برخی در کتب اهل سنت آمده و از منابع درجه دوم به حساب می‌آید. بنابراین، به‌طور دقیق و یقینی نمی‌توان تعداد علایم ظهور را تعیین کرد، ولی مجموعه این روایات به ما اطمینان می‌دهند که در آستانه ظهور امام موعود حوادثی رخ خواهد داد. از میان این علائم برخی قطعی هستند که به «علائم حتمی ظهور» یا «نشانه‌های قطعی ظهور» معروفند؛ یعنی اولاً، پدیدار شدن آنها بدون هیچ قید و شرطی، قطعی و الزامی خواهد بود و ثانیاً، ظهور حضرت حتماً پس از وقوع آن علائم خواهد بود و همه آنها در نزدیكی ظهور (حدود شش ماه قبل از ظهور) اتفاق خواهد افتاد. اما برخی دیگر از این نشانه‌ها غیرحتمی هستند؛ امام باقر علیه‌السلام در این‌باره فرمودند: «نشانه‌های ظهور دو دسته است: یك دسته نشانه‌های غیرحتمی و دسته دیگر نشانه‌های حتمی...».[١] الف. نشانه‌های حتمی 1. خروج سفیانی سفیانی نام مردی جنایت‌کار است که از شام قیام می‌کند و لشکرهایی برای کشتن شیعیان به مدینه و کوفه می‌فرستد و خودش هم به سمت بیت‌المقدس حرکت می‌کند؛ امام صادق علیه‌السلام فرمود: «اگر سفیانی را ببینی، پلیدترین مردم را دیده‌ای».[٢] 2. خسف بیدا «خسف» یعنی فرو رفتن در زمین و «بیداء» نام بیابانی میان مکه و مدینه و به معنای نابودی است. وقتی لشکر سفیانی پس از فتح مدینه از آنجا خارج می‌شوند و به سوی مکه حرکت می‌کنند، همه در بیابان بیداء به زمین فرو رفته، به‌طور معجزه‌آسا دفن می‌شوند. 3. ندای آسمانی منظور صدایی است که در شب و روز بیست‌وسوم ماه مبارک رمضان از آسمان شنیده می‌شود و همه دنیا و هرکس به زبان خود آن را می‌شنود. امام صادق علیه‌السلام فرمود: «ندادهنده‌ای از آسمان به نام قائم و نام پدرش آواز می‌دهد».[٣]و[۴] 4. قتل نفس زکیه «نفس زکیه» یعنی انسان پاک و بی‌گناه؛ یکی از نشانه‌های حتمی ظهور، کشته‌شدن فردی بی‌گناه از سادات در مسجدالحرام (بین رکن و مقام) است. امام صادق علیه‌السلام فرمود: «بین قیام قائم آل محمد و کشته‌شدن نفس زکیه، تنها پانزده شب فاصله دارد».[۵] 5. قیام یمانی یمانی سرداری نیك‌نهاد، درست‌کار و طرف‌دار امام مهدی علیه‌السلام است و کمی پیش از ظهور از «صنعا» در سرزمین یمن، قیام می‌کند و با تباهی‌ها می‌ستیزد. امام باقر علیه‌السلام فرموده: «در میان بیرق‌هایی که پیش از قیام مهدی بلند می‌شود، پرچمی هدایت‌کننده‌تر از پرچم یمانی وجود ندارد که آن پرچم هدایت است؛ چون شما را به سوی صاحبتان دعوت می‌کند».[۶] یمانی، هم‌زمان با سفیانی قیام می‌کند.[٧] در روایات، از علائم و نشانه‌های حتمی دیگری نیز سخن به میان آمده است؛ مثل خسوف و كسوف ماه و خورشید برخلاف عادت معمول در ماه مبارك رمضان، که در فاصله چند ماه مانده به ظهور، اتفاق می‌افتد. به نشانه‌های حتمی، نشانه‌های قریب (نزدیك به ظهور) نیز گفته می‌شود؛ چرا كه همه آنها در فاصله كمتر از یك سال مانده به ظهور اتفاق می‌افتند. ب. نشانه‌های غیرحتمی علایم غیرحتمی، علایمی است كه تحقق آن مشروط است؛ شاید به خاطر تغییر اوضاع جهان اتفاق نیفتد و همچنین معلوم نیست که پس از اتفاق افتادن، چه مدت طول خواهد كشید تا ظهور امام زمان به وقوع پیوندد. تعداد علایم غیرحتمی زیاد است؛ تعدادی از آنها اتفاق افتاده و تعدادی نیز امكان دارد اتفاق بیفتد. نكته قابل توجه این است كه انسان باید از تطبیق كردن پرهیز نماید و اتفاقات جاری را به آسانی همان نشانه ظهور نداند؛ زیرا این ادعا دلیل قاطع و یقینی می‌خواهد و نمی‌توان آن را با سلیقه خود تعیین كرد؛ چه‌بسا چنین برداشتی باعث امید كاذب و واهی یا باعث بدبینی و یأس گردد. همان‌طور که قبلاً یادآوری گردید، نشانه‌های غیرحتمی بسیار است و در صحت و دلالت نیز با یک‌دیگر تفاوت دارند و برخی از علائم قیامت می‌باشند، نه ظهور. در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود: ـ بیرون آمدن پرچم‌های سیاه از طرف خراسان؛ ـ خسوف و کسوف در یک ماه رمضان؛ ـ باران‌های پیاپی؛ ـ جنگ‌های خونین؛ ـ گسترش ظلم و فساد؛ ـ آمدن غربی‌ها به سرزمین عراق؛ ـ فتنه و آشوب در سوریه؛ ـ اختلاف در میان امت اسلام؛ ـ انقراض سلسله بنی‌عباس؛ ـ بالا آمدن آب دجله؛ ـ قیام سید حسنی؛ ـ گرانی و بالارفتن قیمت‌ها و... .
پی‌نوشت‌ها 1. الغیبة، نعمانی، ترجمه آقای غفاری ، باب18، ص429. 2. همان، ج2، ص557. 3. همان، ص187. 4. از روایات چنین برمی‌آید که چندین ندا به گوش می‌رسد. 5. کمال‌الدین، شیخ صدوق، ج2، ص554. 6. الغیبة، نعمانی، ص264. 7. در كتب روایی ما، این پنج مورد در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام یك جا و از علامات حتمی ذكر شده است؛ ر.ک. كمال‌الدین، شیخ صدوق، باب علامات ظهور، حدیث7.
