آيا منظور از آيه 122 سوره انعام، ولايت و امامت ائمه عليهم السلام است؟ ^ویژگی

موارد مرتبط

• بهترین کار ها و اعمال در ماه محرم
  در وقایع آخرالزمان
  توسط انا المهدی
  

  پيش از اسلام عرب، جنگ در اين ماه را حرام مي‌دانست و ترك مخاصمه مي‌كرد؛ لذا از آن زمان اين ماه بدين اسم نامگذاري شد.(1) و روز اول محرم را اول سال قمري قرار دادند.(2) در توضيح اين كه چرا ماه‌هاي ديگر كه جنگ در آنها حرام است، محرم ناميده نمي‌شود مي‌توان گفت: چون ترك جنگ از اين ماه شروع مي‌شد به آن محرم گفتند.
  
  اين ماه در مكتب تشيع يادآور نهضت حضرت سيدالشهدا و حماسه‌ جاودان كربلاست.
  
  اين ماه، يادآور دلاورمردي‌هاي ياران با وفاي اباعبدالله الحسين(عليه السلام)، فداكاري‌هاي زينب كبري(سلام الله عليها)، حضرت سجاد(عليه السلام)، و همه‌ اسراي كاروان امام حسين(عليه السلام)، است. اين ماه، يادآور خطبه‌ها و شعارهاي آگاهي‌بخش سالار شهيدان، نطق آتشين حضرت زينب(سلام الله عليها) و خطابه‌ غرّاي زين العابدين(عليه السلام)، است.
  اين ماه، يادآور استقامت حبيب بن مظاهر و شهادت عون و جعفر است.
  آري اين ماه، ماه پيروزي حق بر باطل است.

  محرم از منظر ائمه(عليهم السلام)
  شيعيان از امام رضا(عليه السلام)، چنين نقل شده است:
  «وقتي محرم فرا مي‌رسيد، پدرم خندان ديده نمي‌شد، حزن و اندوه تا پايان دهه‌ اول بر او غالب بود و روز عاشورا، روز حزن و مصيبت و گريه ايشان بود.»(3)
  همچنين حضرت امام رضا(عليه السلام) درباره‌ عاشورا مي‌فرمايد:
  «كسي كه عاشورا روز مصيبت و اندوه و گريه‌اش باشد، خداوند قيامت را روز شادماني و سرور او قرار خواهد داد.»(4)

  اعمال شب اول ماه محرم
  1ـ نماز: اين شب چند نماز دارد كه يكي از آنها به شرح ذيل است:
  دو ركعت، كه در هر ركعت بعد از حمد يازده مرتبه سوره‌ توحيد خوانده شود.
  
  در فضيلت اين نماز چنين آمده است:
  «خواندن اين نماز و روزه داشتن روزش موجب امنيّت است و كسي كه اين عمل را انجام دهد، گويا تمام سال بر كار نيك مداومت داشته است.»(5)
  
  2ـ احياي اين شب.(6)
  
  3ـ نيايش و دعا.(7)
  
  روز اول محرم
  اول محرم هر سال اولين روز سال قمري است. از امام محمدباقر(عليه السلام) روايت شده است: «آن كس كه اين روز را روزه بدارد، خداوند دعايش را اجابت مي‌كند، همانگونه كه دعاي زكريا(عليه السلام) را اجابت كرد.»(8)
  دو ركعت نماز خوانده شود و پس از آن سه بار دعاي زير قرائت گردد:
  «اللّهم انت الاله القديم و هذه سنةٌ جديدةٌ فاسئلك فيها العصمة من الشيطان و القوَّة علي هذه النّفس الامّارة بالسُّوء»(9)؛ بارالها! تو خداي قديم و جاوداني و اين سال، سال نو است، از تو مي‌خواهم كه مرا در اين سال از شيطان حفظ كني و بر نفس اماره (راهنمايي كننده) به بدي پيروز سازي.
  
  روز دوم محرم
  در چنين روزي كاروان امام حسين(عليه السلام) در سال 61 ه‍ .ق وارد سرزمين كربلا شد و با ممانعت لشكر حرّ مجبور به توقّف در آنجا گرديد.(10)
  
  روز سوم محرم
  از پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) نقل شده است:
  «هر كس در اين روز روزه بگيرد، خداوند دعايش را اجابت كند.»(11)
  در آن روز سپاه عمر بن سعد وارد كربلا شد.
  
  روز چهارم محرم
  بي‌نتيجه بودن مذاكره حضرت سيدالشهداء(عليه السلام)، با عمر بن سعد براي وادار كردن لشكر وي به ترك جنگ و دعوت او و لشكرش جهت ملحق شدن به سپاه اسلام.
  
  روز هفتم محرم
  روزه گرفتن مستحب است.
  
  روز نهم محرم
  تاسوعاي حسيني، روز محاصره‌ امام حسين(عليه السلام) و اصحابش در سرزمين كربلا توسط سپاه شمر.(12)
  
  اعمال شب عاشورا
  1ـ چند نماز براي اين شب در روايات آمده است كه يكي از آنها چنين است:
  چهار ركعت نماز كه در هر ركعت بعد از سوره‌ حمد، 50 بار سوره‌ توحيد خوانده مي‌شود. پس از پايان نماز، 70 بار «سبحان الله والحمدالله و لا اله الاّ الله و الله اكبر ولا حول ولا قوة الاّ بالله العليّ العظيم» خوانده شود.(13)
  
  2ـ احياي اين شب كنار قبر امام حسين(عليه السلام).(14)
  
  3ـ دعا و نيايش. (15)
  

  روز عاشورا

  1ـ عزاداري بر امام حسين(عليه السلام) و شهداي كربلا، در اين مورد از امام رضا(عليه السلام) نقل شده است:
  
  هر كس كار و كوشش را در اين روز، رها كند، خداوند خواسته‌هايش را برآورد و هر كس اين روز را با حزن و اندوه سپري كند، خداوند قيامت را روز خوشحالي او قرار دهد. (16)
  
  2ـ زيارت امام حسين(عليه السلام).(17)
  
  3ـ روزه گرفتن در اين روز كراهت دارد؛ ولي بهتر است بدون قصد روزه، تا بعد از نماز عصر از خوردن و آشاميدن خودداري شود. (18)
  
  4ـ آب دادن به زائران امام حسين(عليه السلام).(19)
  
  5ـ خواندن سوره توحيد هزار مرتبه.(20)
  
  6ـ خواندن زيارت عاشورا. (21)
  
  7ـ گفتن هزار بار ذكر «اللّهم العن قتلة الحسين(عليه السلام).»(22)
  
  روز دوازدهم محرم
  ورود كاروان اسيران كربلا به كوفه و شهادت حضرت سجاد(عليه السلام) در سال 94 ه‍ .ق.
  
  روز بيست و يكم محرم
  1ـ روزه‌ اين روز مطلوب است. (23)
  
  پي‌نوشت‌ها:
  1- مصباح كفعمي، ص 509.
  2- فرهنگ عاشورا، ص 405، جواد محدثي.
  3- وسائل الشيعه، ج 5، ص 394، حديث 8.
  4- همان، حديث 7.
  5- بحارالانوار، ج 98، ص 333؛ وسائل الشيعه، ج 5، ص 294، حديث 1؛ مفاتيح الجنان، ص 286.
  6- مصباح المتهجد، ص 783.
  7- بحارالانوار، ج 98، ص 324.
  8- عروة الوثقي، ج 2، ص 243؛ وسائل الشيعه، ج 7، ص 347، حديث 3.
  9- بحارالانوار، ج 98، ص 334.
  10- فرهنگ عاشورا، ص 406.
  11- عروة الوثقي، ج 2، ص 242؛ وسائل الشيعه، ج 7، ص 348.
  12- وسائل الشيعه، ج 7، ص 339، حديث 1.
  13- همان، ص 295، حديث 4 و 5.
  14- بحارالانوار، ج 98، ص 340.
  15- همان، ص 338.
  16- بحارالانوار، ج 98، ص 43، حديث 5.
  17- كامل الزيارات، ص 174، حديث 5 و 6.
  18- وسائل الشيعه، ج 7، ص 338، حديث 7.
  19- كامل الزيارات، ص 174، حديث 5.
  20- وسائل الشيعه، ج 7، ص 339، حديث 8.
  21- كامل الزيارات، ص 174.
  22- مفاتيح الجنان، ص 298.
  23- بحارالانوار، ج 98، ص 345، حديث 1.
• نام شب های دهه اول محرم و شهیدان کربلا
  در 14 معصوم و اولیاء
  توسط انا المهدی
  

  آفتاب محرم برمی اید و کربلای دل را در پرتو خود می سوزاند. سرخی بیرق ایستادگی از گلدستة دست ها بالا می رود و در باد به حرکت در می اید.

  عطر شهادت مشام را می نوازد و چشم ها در انتظار طراوت اشک به تماشا می نشیند. عقربه زمان روی نقطة پنجم عشق قفل می شود. خواب ها از چشم های خسته می گریزد و حسینیة سینه ها سیاه پوش می شود. آری محرم شده و انتظار لباس های مشکی به سر آمده است. این شب ها باید به سوگ نشست. هر شب به سوگ ستاره ای از آسمان حسین(ع) .

  هر یک از شب های محرم به نام یکی از شهدا یا شخصیت ها یا وقایعی مرتبط با جریان کربلا نام گذاری شده است. نام گذاری این شب ها با گذشت زمان صورت گرفته و واضع خاصی ندارد. این کار از طرف مداحان و ذاکران اهل بیت و بر اساس جایگاه شهیدان کربلا، نزدیکی هر یک از آنها به نقطه وحدت بخش کربلا یعنی امام حسین(ع) و هم آهنگی شور و التهاب مراسم و روضة آنان با مرکز شورآفرین شب عاشورا صورت گرفته است.

  شب اول: مسلم بن عقیل
  مسلم، نخستین شهید واقعة کربلاست. شهادت او کمی پیش تر از حادثه کربلا رخ داده است و شب نخست ماه محرم به پاس فداکاری و جان فشانی های این سفیر شهید راه سرخ، شب حضرت مسلم بن عقیل نام نهاده شده است. مسلم الگوی محبت و وفاست. او عاشقی دل باخته بود که تا آخرین لحظه از عشق پاک خود به حسین(ع) دست بر نداشت و در اوج بی وفایی کوفیان به مولایش وفادار ماند.

  شب دوم: ورود به کربلا
  امام حسین(ع) روز دوم محرم سال 61ه ق به سرزمین کربلا وارد شد. به خاطر همین روز دوم محرم، روز ورود به کربلا نام گذاری شده است. روز دوم، نماد پایداری است. اباعبدالله الحسین(ع) از همان آغاز حرکت با حوادث گوناگونی روبه رو شد. از بی وفایی کوفیان گرفته تا تعقیب شدن از سوی سپاهیان دشمن. با این حال از ادامة راه منصرف نشد و هم چنان استواری ورزید. حسین(ع) آموزگار بزرگ پایداری است.

  شب سوم: حضرت رقیه(س)
  رقیه(س) دردانة سه ساله حسین بن علی(ع) است. نام مبارک او در بعضی از کتاب های تاریخی و مقاتل نقل شده است و برخی دیگر مانند ریاض الاحزان از او با نام فاطمه صغری یاد کرده اند. رقیه(س) در روز سوم صفر سال 61ه ق در سفر اهل بیت به شهر شام از دنیا رفته است. شاید نام گذاری روز سوم محرم به نام این بانوی کوچک به این انگیزه بوده که در گرماگرم عزاداری دهه اول، از مظلومیت او یادی شود.

  حضرت رقیه الگوی تربیت صحیح است. با تدبر در جملات کوتاهی که او هنگام دیدن سر بریدة پدر به زبان آورده به خوبی می توان دریافت که این کودک از چه معرفت والایی برخوردار بوده است.
  محرم,شب اول محرم,اعمال محرم,اعمال شب اول محرم

  شب چهارم: حضرت حرّ(ع)
  شب چهارم عزاداری محرم اختصاص به یکی از شهیدان سربلند کربلا یعنی حربن یزید ریاحی دارد. البته این شب را به فرزندان حضرت زینب نیز منسوب کرده اند. حر الگوی توبه و حقیقت جویی است. او در آغاز برخورد با امام حسین(ع) چنین جایگاه وارسته ای نداشت و به گفتة خودش مأمور بود و معذور! اما ادب و تواضع حر در مقابل سالار شهیدان، سبب رهایی او شد. حر با ژرف بینی، حق را بر باطل ترجیح داد و پیشانی پشیمانی بر سجده گاه توبه فرود آورد. حر، جذاب ترین الگوی توبه برای خطاکاران است.

  شب پنجم: حضرت زهیر(ع) و...
  این شب مانند شب چهارم میان چند شهید کربلا مشترک است. شب پنجم به حبیب بن مظاهر و حضرت عبدالله بن حسن کودک هشت سالة امام مجتبی(ع) نیز منسوب است. عبدالله(ع) در شمار آخرین شهیدانی بود که پیش از شهادت امام حسین(ع) در ظهر عاشورا به شهادت رسید.

  زهیر، الگوی عاشقی کربلاست. او تا چند روز پیش، از دیدار حسین(ع) هراس داشت، اما پس از آن که به خیمه امام گام نهاد، هراسش به عشقی جاودانه بدل شد. بارقه نگاه حسین(ع) چنان در جانش اثر کرده بود که از همه هستی خود گذشت و از دنیا و خانمان گسست. او در این راه چنان پیش رفت که به یکی از فرماندهان سپاه آن حضرت تبدیل شد.

  شب ششم: حضرت قاسم(ع)
  شب نوجوانان عاشورایی، شب روضه قاسم بن الحسن(ع) . وقتی امام حسین(ع) سخن از شهادت یارانش به میان آورد، نوجوان سیزده ساله کربلا از عمو پرسید: عموجان ایا من نیز به فیض شهادت نائل می شوم؟ امام او را به سینه چسباند و فرمود: فرزندم مرگ را چگونه می بینی؟

  قاسم پاسخ داد: از عسل شیرین تر!
  شهادت طلبی قاسم(ع) و پا فشاری او برای رسیدن به مقصود، زیباترین الگو را برای رهروان خط سرخ شهادت رقم زد.
  محرم,شب اول محرم,اعمال محرم,اعمال شب اول محرم

  شب هفتم: حضرت علی اصغر(ع)
  علی اصغر(ع) فرزند کوچک امام حسین(ع) و حضرت رباب دختر امرءالقیس است که با تیر سه شعبة حرمله بن کاهل اسدی به شهادت رسید. مصیبت علی اصغر(ع) برای حسین(ع) جان فرسا بود چنان که گریست و به خداوند عرض کرد: خدایا خودت میان ما و این قوم داوری کن. آنان ما را فرا خواندند تا یاری کنند ولی برای کشتن ما کمر بسته اند. در این لحظه ندایی از آسمان رسید که: ای حسین(ع) در اندیشه اصغر(ع) مباش، هم اکنون دایه ای در بهشت برای شیر دادن به او آماده است. شب هفتم، شب رضاست. حسین(ع) بهترین الگوی پایداری و رضآیت است. او پس از تحمل شهادت همه یاران و جوانانش، کودک شیرخوار خود را به میدان آورد. هنگامی که علی اصغر نیز فدا شد بر قضای الهی گردن نهاد و خطاب به خداوند گفت: ای خدا! چون تو این صحنه ها را می بینی تحمل این مصیبت ها بر من آسان می شود.

  شب هشتم: حضرت علی اکبر(ع)
  علی اکبر(ع) نخستین فردی بود که از بنی هاشم به میدان رفت. او فرزند بزرگ امام است و نزدیک ترین فرد به ایشان. چون غربت پدر را در میان خیل گرگ های خون آشام کوفه و شام می بیند، از همه یاران و افراد خاندان پیشی می گیرد و خود را در راه آرمانی فدا می کند. او گام به میدان می نهد تا حجت را تمام کند و شوق رسیدن به فیض شهادت را در دل یاران حسین(ع) قوت بخشد. علی اکبر(ع) الگوی سبقت گرفتن در شهادت است.

  شب نهم: شب تاسوعا
  ستاره 34 ساله آسمان کربلا و بزرگ ترین یار و یاور حسین(ع) . عباس یعنی چهره درهم کشیده و این نام نشان از صلابت و توانمندی سقای کربلا دارد. او فرزند علی(ع) و برادر حسین(ع) بود، با این حال هرگز برادر خود را به نام صدا نزد. عباس(ع) این ادب و فروتنی را تا لحظه آخر بر خود واجب می دانست. او بهترین الگوی رشادت بود. زیرا پرچم دار سپاه بود و پرچم را به دست رشیدترین و شجاع ترین افراد لشگر می سپارند. او به اندازه ای محو یار شده بود که بر امواج دل انگیز آب روان، لب های خشکیده محبوب خود را در نظر آورد و داغ تشنگی را از یاد برد. رشادت، وفاداری و فروتنی عباس(ع) یکی دیگر از برگ های زرین عاشورا است که همه را به شگفتی واداشته است.

   

  شب دهم: شب عاشورا
  شب حسین بن علی(ع) الگوی آزادگان جهان. شهامت، ایثار، بردباری، تسلیم، رضا، وفا، فروتنی، شجاعت و پایداری امواج اقیانوس بی منتهای حسین است. اگر این قیام چنین درون مایه ارزشمندی از فضایل انسانی را نداشت، این گونه بر پیشانی تاریخ نمی درخشید. عاشورا این گونه توانست حصار زمان و مکان را درهم شکند و تاریخ را درنوردد.
• انتظار و اميد دو اصل در فرهنگ شيعه
  در مهدی در لسان علما
  توسط انا المهدی
  

  شادابي و پويايي بشر در طول دوران زندگي فردي و اجتماعي، مرهون نعمت «اميد» و «انتظار» است. 

   

   

   

  اگر انسان، به آينده اميدي نداشته باشد، زندگي برايش مفهوم چنداني نخواهد داشت. آنچه انسان را به زندگي اميدوار مي‌كند و آن را جاذبه‌دار مي‌سازد و نگراني‌ها و ناراحتي‌ها را براي او آسان مي‌نمايد، انتظار و اميد به آينده‌اي روشن و رشدآفرين است که در آن، به تمام نيازهاي روحي و جسمي او به طور کامل پاسخ داده شود. آدمي در پرتو همين انتظار و اميد، رنج‌ها و گرفتاري‌ها را تحمل مي‌كند و با كشتي اميد و آرزو در درياي متلاطم و طوفان‌زاي زندگي، به سير خود ادامه مي‌دهد.
  انتظار و فرهنگ شيعه
  
  شيعه، با بهره‌گيري از آموزه‌هاي اهل بيت(عليهم السلام)، اين اميد و انتظار به آينده را در متعالي‌ترين نوع خود، فراراه انسان‌هاي آزادانديش و آزادي‌خواه قرار داده است.
  معناي لغوي و اصطلاحي «انتظار فرج»
  «انتظار»، در لغت به معناي چشمداشت و چشم‌به‌راه بودن1 است؛ اما در اصطلاح، به معناي چشم‌به‌راه بودن براي ظهور واپسين ذخيرة الهي و آماده شدن براي ياري او در برپايي حکومت عدل و قسط در سراسر گيتي است.
  به بيان ديگر، «كيفيتي‌ روحي‌ است‌ كه‌ باعث‌ به‌ وجود آمدن‌ حالت‌ آمادگي‌ (انسان‌ها) براي‌ آنچه‌ انتظار دارند، مي‌شود و ضد آن‌، يأ‌س‌ و نااميدي‌ است. هر چه‌ انتظار بيشتر باشد و هر چه شعلة آن فروزان‌تر و پر فروغ‌تر باشد، تحرک و پويايي او و در نتيجه آمادگي‌ نيز بيشتر خواهد بود».2
  «فَرَج» به معناي «گشايش» است. انتظار فرج، برخاسته از فطرت کمال جوي بشري است؛ اگر چه عوامل ديگري نيز مي‌تواند منشأ انتظار باشد.
  يکي از انديشوران معاصر، با بيان اين که برخي دوست دارند حالت انتظار را يك مسأله رواني ناشي از حرمان در اقشار محروم جامعه وتاريخ تفسير كنند وحالت فرار از واقعيت گرانبار يا مشقّت‏ها به سوي تصور آينده‏اي كه محرومان در آن بتوانند تمام حقوق از دست‌رفته وسيادتشان را بازپس گيرند، نوشته است: «اين گمانه، نوعي خيالبافي يا نوعي گريز از دامن واقعيت به آغوش تخيل است». 3
  بر خلاف گمان برخي که انديشة مهدويّت را ساختة شيعه مي‌دانند، باور داشت مهدويّت نه فقط به پيروان اهل بيت(عليهم السلام) اختصاص ندارد، بلكه بخش مهمي از عقايد اسلامي و يكي از مسايل مهم و ريشه‌اي در اصول اسلامي به شمار مي‌آيد كه بين تمام گروه‌ها و مذاهب اسلامي بر اساس بشارت‌هاي قرآن مجيد و آموزه‌هاي پيامبر اکرم(صلي الله عليه و آله وسلم)، شكل گرفته است. روايت‌هاي مربوط به حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ـ همان‌گونه که در منابع شيعه آمده است ـ در بسياري از كتاب‌هاي معروف اهل سنّت نيز آمده است.4
  بنابراين، باور به پيروزي نهايي نيروي حقّ، صلح و عدالت بر نيروي باطل، ستيز و بيداد، گسترش جهاني ايمان اسلامي، استقرار کامل و همه‌جانبة ارزش‌هاي انساني، تشکيل مدينة فاضله و جامعة آرماني و سرانجام، اجراي اين ايدة عمومي و انساني به وسيلة شخصيتي عالي قدر که در روايات اسلامي، از او به «مهدي» تعبير شده است، برخاسته از چشمه سار وحي است؛ از اين رو انتظار آن دوران، علاوه بر آن که در مجموعة باورهاي تمام پيروان اديان آسماني به چشم مي‌خورد، بين مسلمانان نيز از اهميّت ويژه‌اي برخوردار است.
  جايگاه انتظار در فرهنگ شيعه ‏
  در يک بررسي کوتاه، رواياتي كه سخن از انتظار گفته‏اند، به دو دسته كلي تقسيم مي‏شود:
  1. انتظار فرج به معناي عامّ
  در اين معنا، آموزه‌هاي ديني بر آن است تا افزون بر بيان فضيلت «گشايش عمومي» و اميد به آينده، و سوق انسان‌ها به اين عرصه، نوميدي را نيز مورد نکوهش قرار داده، از ورود جوامع بشري به آن جلوگيري كند.
  اهتمام آموزه‌هاي اسلامي در بيان معناي عام انتظار و اميد، تا بدان حد بوده که از آن با بلندترين عنوان‌ها ياد نموده، ارزش‌هاي شگفت‌آوري براي آن ذکر کرده است. برخي از اين عنوان‌ها بدين قرار است.
  1ـ1. عبادت و بندگي
  قرآن و اهل بيت(عليهم السلام)، به ما مي‌آموزند که هدف از آفرينش، بندگي خداوند است.5
  رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) يکي از نمودهاي اين بندگي را انتظار گشايش دانسته، مي‌فرمايد:
  اِنتِظارُ الفَرَجِ عِبَادَةٌ؛ 6
  انتظار فرج عبادت است.
  از آن‌جا که بيشتر عبادت‌ها در شمار رفتار انسان است، مي‌توان نتيجه گرفت اين‌جا نيز مقصود از انتظار، مجموعه رفتاري خاص است.
  1ـ2. برترين عبادت
  برخي عبادت‌ها بر برخي ديگر برتري دارد؛ از اين رو انجام آن، افزون بر آن، که مورد تأکيد آموزه‌هاي ديني است، از پاداش افزون‌تري نيز برخوردار است و نقش آن، در سازندگي انسان بيشتر است.
  رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) پس از آن که انتظار فرج را در زمرة عبادت‌هاي خداوند دانسته است، آن را يکي از برترين عبادت‌ها برشمرده، مي‌فرمايد:
  اَفضَلُ العِبادَةِ اِنتِظارُ الفَرَجِ؛7
  برترين عبادت انتظار فرج است.
  1ـ3. برترين کارها
  گاهي آن را برترين كارهاي امت پيامبر خاتم(صلي الله عليه و آله وسلم) معرفي مي‌كند.
  رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) در اين‌باره مي‌فرمايد:
  اَفْضَلُ اَعْمالِ اُمَّتِي اِنتظارُ الفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ؛8
  برترين کارهاي امت من، انتظار فرج از جانب خداوند است.
  1ـ4. فرج بودن خود فرج
  امروزه، از نظر دانش روانشناسي ثابت شده است اميد داشتن، نقش بسيار مهمي در رفتارهاي اجتماعي دارد. به بيان ديگر انتظارِ آينده‌اي روشن و درخشان، باعث مي‌شود زندگي كنوني انسان نيز از روشنايي و پويايي برخوردار شود.
  در برخي روايات مربوط به انتظار فرج به اين حقيقت ارزشمند، اين‌گونه اشاره شده است که خود انتظار فرج، نوعي فرج و گشايش است.
  در اين‌باره امام سجّاد(عليه السلام) فرمود:
  اِنتِظارُ الفَرَجِ مِنْ اَعظَمِ الفَرَجِ؛9
  انتظار گشايش، خود از بزرگ‌ترين گشايش‌ها است.
  1ـ5. برترين جهاد
  در آموزه‌هاي ديني، جهاد و کوشش در راه خدا، يکي از مهم‌ترين رفتارهاي فردي و گروهي مسلمانان معرفي شده است. آيات فراواني از قرآن و روايات بسياري از معصومان(عليهم السلام) به حقيقت اين رفتار ارزشمند اشاره كرده است.
  درباره اهميّت انتظار فرج ـ افزون بر آنچه مورد اشاره قرار گرفت ـ به رواياتي بر مي‌خوريم که بسي شگفتي آور است و آن، اين که انتظار را فقط «جهاد» که «برترين جهاد» دانسته است. از اين نوع روايات نيز به خوبي استفاده مي‌شود انتظار، از نوع عمل است.
  رسول گرامي اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) برترين جهاد بودن انتظار فرج را اين‌گونه بيان فرموده است:
  اَفْضَلُ جِهادِ اُمَّتي اِنْتِظارُ الفَرَجِ؛10
  برترين جهاد امت من انتظار گشايش است.
  در مقابل آموزه‌هاي بالا، يأس و نااميدي از رحمت پروردگار، به شدت مذمت شده و در شمار گناهان بزرگ به حساب آمده است.11
  2. انتظار فرج به معناي خاص
  در اين معنا، انتظار به معناي چشم‌به‌راه بودن آينده‌اي با تمام ويژگي‌هاي يک جامعه، مورد رضايت خداوندي است که يگانه مصداق آن دوران حاکميت آخرين ذخيرة الهي وجود مقدّس حضرت ولي عصر(عجل الله تعالي فرجه الشريف) است.
  برخي سخنان معصومان(عليهم السلام) در اين‌باره اين‌گونه است:
  امام باقر(عليه السلام) ـ آن‌گاه كه دين مورد رضايت خداوند را تعريف مي‏كند ـ پس از شمردن اموري مي‌فرمايد:
  ...وَالتَّسْلِيمُ لِاَمْرِنا وَالوَرَعُ وَالتَّواضُعُ وَاِنتِظارُ قائِمِنا... ؛ 12
  ... و تسليم به امر ما، و پرهيزکاري و فروتني، و انتظار قائم ما....
  امام صادق(عليه السلام) فرمود:
  عَلَيْكُمْ بِالتَّسْليمِ وَالرَّدِّ اِلينا وَاِنْتظارِ اَمْرِنا وَامْرِكُمْ وَفَرَجِنا وَفَرَجِكُم؛13
  بر شما باد به تسليم و رد امور به ما و انتظار امر ما و امر خودتان و فرج ما و فرج خودتان.
  از روايات انتظار ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) به دست مي‏آيد انتظار ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) نه فقط راه رسيدن به جامعه موعود است؛ بلكه خود نيز موضوعيت دارد؛ بدان معنا كه اگر كسي در انتظار راستين به سر برد، تفاوتي ندارد كه به مورد انتظار خويش دست يابد يا دست نيابد.
  در اين‌باره شخصي از امام صادق(عليه السلام) پرسيد: «چه مي‏فرماييد درباره كسي كه داراي ولايت پيشوايان است و انتظار ظهور حكومت حق را مي‏كشد و در اين حال از دنيا مي‏رود؟»
  حضرت(عليه السلام) در پاسخ فرمود:
  هُوَ بِمَنزِلَةِ مَنْ كانَ مَعَ القائِمِ فِي فُسطاطِهِ». ثُمَ سَكَتَ هَنيئةً، ثُمَ قالَ: «هُوَ كَمَنْ كانَ مَعَ رُسولِ اللّه؛14
  او همانند كسي است كه با حضرت قائم(عجل الله تعالي فرجه الشريف) در خيمه او باشد». سپس كمي سكوت كرد و فرمود: «مانند كسي است كه با پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله وسلم) در مبارزاتش همراه بوده است».
  پي نوشت ها:
  1. ر.ک: دهخدا، علی اکبر, لغتنامه, کلمه انتظار.
  2. ر.ک: موسوي‌ اصفهاني، محمّد تقي‌، مكيال‌ المكارم، ترجمه:‌ مهدي‌ حائري‌ قزويني، ج‌ 2، ص‌ 235.
  3. آصفي، محمّد مهدي‌ ‌, مقالة انتظار پويا, فصلنامه انتظار, ش 6.
  4. ر.ک: ناصری، محمد امير، الامام المهدی فی الاحاديث المشترکة بين السنة و الشيعة.
  5. ذاريات(51): آية 56.
  6. اربلی، كشف‏ الغمة في معرفة الائمة، ج 2، ص 101؛ شيخ طوسي، أمالي، ص 405.
  7. شيخ صدوق، كمال‏الدين و تمام النعمة، ج 1، ص 287؛ ر.ك: ترمذي، سنن، ج 5، ص 565.
  8. شيخ صدوق, عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص36؛ شيخ صدوق, كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 644
  9. طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج 2، ص 317؛ شيخ صدوق, كمال الدين و تمام النعمة، ج 1، ص 319.
  10. حرانی، حسن بن علی, تحف‏العقول، ص 37.
  11. ر.ک: سوره يوسف(12): آية 87.
  12. شيخ كلينی، كافي، ج 2، ص 23، ح 13.
  13. كشي، محمدبن عمر، رجال كشي، ص 138.
  14. برقي، احمد بن محمدبن ‏خالد، محاسن، ج 1، ص 173؛ علامه مجلسی, بحارالانوار، ج 52، ص 125.
  نويسنده:خدامرلد سلیمیان
  درسنامه مهدویت2-ص202تاص207

   

   

   
• معرفت امام زمان (عج) و بايسته ها در عصر غيبت
  در مهدی در روایات معصومین
  توسط انا المهدی
  

  ضرورتِ شناخت امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف)

  لازمه ي معرفت و اطاعت از خدا، شناخت برگزيدگان او و پيروي از آنان است.

   

   

   

  خداوند براي نشان دادن راه عبادت و اطاعت با تك تك انسان ها سخن نگفته، بلكه پيامبران و امامان معصوم (عليهم السّلام) را برگزيدگان و جانشينان خويش در ميان مردم معرفي كرده است. امام باقر (عليه السّلام) مي فرمايد:
  همانا كسي خدا را عبادت مي كند كه به او معرفت داشته باشد... مراد از معرفت خدا، تصديق خدا و رسولش و پيروي از علي (عليه السّلام) و امام دانستن او و ساير امامان هدايت و برائت از دشمنان آنها است و خدا، اين گونه شناخته مي شود.(1)

  
  ايشان در تفسير فطرت فرمود:
  فطرت عبارت است از:« لا اِلهَ إلَّا اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسولُ اللهِ (صلي الله عليه و آله و سلم) وَ عَلِيُّ أَميرُ المُؤمنِينَ (عليه السّلام)»(2). اين يعني استمرار قلمرو توحيد تا امامت.
  حضرت سيدالشهداء (عليه السّلام) در ميان اصحابشان فرمود:
  خداوند بندگانش را نيافريد، مگر براي اين كه او را بشناسند، پس وقتي او را شناختند، عبادتش مي كنند و وقتي چنين شد، از بندگي غير او بي نياز مي شوند. در اين هنگام فردي پرسيد: شناخت خدا چيست؟ حضرت فرمود: عبارت است از شناخت اهل هر زماني، امام خودشان را كه اطاعتش واجب است.(3)
  در كتاب هاي حديثي شيعه و سنّي نيز روايتي متواتر و قطعي، با تعبيرهاي مختلف بدين گونه نقل شده است:
  قالَ رسولُ الله (صلي الله عليه و آله و سلم): مَنْ ماتَ وَ لَمْ يَعرِفْ إمامَ زَماِنهِ مَاتَ مَيتةً جاهِليَّةً(4)؛
  پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: هر كس بميرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهليت مرده است.
  در زمان جاهليّت، مردم، خدا و پيامبرش را نمي شناختند و گمراه بودند. بنابراين، كسي كه امام زمانش را نشناسد، در واقع به خدا و رسول او معرفت ندارد و اگر در اين حال از دنيا برود، گمراه مرده است.
  در روايتي- پس از نقل حديث مذكور- راوي، تفسير مرگ جاهليت را از امام صادق (عليه السّلام) سؤال مي كند، امام مي فرمايد:
  جاهِليَّةَ كُفرٍ وَ نِفاقٍ وَ ضَلالٍ(5)؛
  گمراهي، بي ديني، دورويي و تباهي است.
  بنابراين براي شناخت خدا و پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و رهايي از كفر، نفاق، گمراهي و راه يابي به مسير هدايت و بندگي خدا، شناخت امامان، به ويژه امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) لازم و ضروري است.
  امام صادق (عليه السّلام) فرمود:
  كمترين مقدار معرفت امام، اين است كه[بداني] امام، هم طراز پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و وارث اوست، مگر در نبوت.
  پيروي از امام، اطاعتِ خدا و پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) است و بايد در هر كاري تسليم او بوده، حكم كارها را از او بخواهيم و از فرمانش پيروي كنيم.(6)
  دو ويژگي مهم امامان معصوم (عليهم السّلام)
  الف)امامان واسطه ي فيض كمالات وجودي اند و اكثر متفكران الهي- اعم از عارفان، فيلسوفان و متكلمان- به گونه اي به وجود واسطه ي فيض، ميان خدا و جهان معتقدند. در احاديث، معصومان و امامان (عليهم السّلام)، واسطه ي فيض خدا محسوب شده اند.
  علامه مجلسي مي گويد:
  اكثر مطالبي كه فلاسفه درباره ي عقول اثبات كرده اند، در احاديث متواتر، به گونه اي ديگر براي ارواح معصومان (عليهم السّلام) اثبات شده است؛ براي مثال، ارواح معصومان (عليهم السّلام) قبل از مخلوقات آفريده شده و علت غايي خلقت و ميانجي در افاضه ي علوم و معارف و به طور كلي واسطه ي فيض در كمالات وجودي و معرفتي اند.(7)
  در زيارت جامعه، خطاب به امامان (عليهم السّلام) آمده است:
  خدا با شما شروع و ختم مي كند. به واسطه ي شما باران نازل مي شود و شما باعث مي شويد كه آسمان بر زمين فرو نريزد. غم و اندوه و گرفتاري ها با شما رفع مي گردد.(8)
  امام صادق (عليه السّلام) مي فرمايد:
  ما خزائن خداييم و به واسطه ي ما، درختان ميوه مي دهند و رودها جاري مي شوند و باران از آسمان مي بارد.(9)
  هم چنين در احاديث آمده است:
  اگر زمين لحظه اي بدون امام باشد، ويران و نابود خواهد شد.(10)
  ب)امامان واسطه ي فيض هدايت الهي اند. در آيه ي 69 سوره ي زمر مي خوانيم:
  «...وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها ...»؛
  .. و زمين[ در آن روز] به نور پروردگارش روشن مي شود... .
  در زيارت جامعه، آمده است:
  وَ اَشَرقَتِ الأرضُ بنُِورِكُم(11)؛
  زمين با نور شما امامان مي درخشد.
  نتيجه اين كه امامان، نور خدا در زمين اند. از همين رو آياتي كه در آنها نور يا نور خدا به كار رفته، در احاديث به امامان تفسير شده است.(12) نور الهي كنايه از هدايت الهي است:
  سلام بر امامان هدايت و چراغ هاي روشن گر و تاريكي ها... سلام بر دعوت كنندگان به سوي خدا... و آشكاركنندگان امر و نهي خدا... كسي كه خدا را بخواهد، از شما شروع مي كند و موحّد، توحيد را از شما گرفته است. كسي كه هدفش خدا باشد، به وسيله ي شما به او مي رسد... با دوستي و همراهي شما، خداوند ما را با دين خود آشنا كرده است.(13)
  خورشيد پنهان
  نقشِ امام در عصر غيبت چيست و مردم چگونه از وجود مقدس امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بهره مند مي شوند؟
  اصحاب امامان (عليهم السّلام) بارها اين سؤال را مطرح كرده اند و پاسخ آن بزرگواران، از جمله حضرت حجت (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از طريق نايب خاص، به دست ما رسيده است:
  همان گونه كه از خورشيد استفاده مي شود، در آن هنگام كه پشت ابرها قرار مي گيرد.(14)
  خورشيد در مركز منظومه ي شمسي قرار دارد و سياره هاي آن، از جمله كره ي زمين به گرد آن مي چرخد. خورشيد، با نيروي جاذبه اي كه بر سياره هايش وارد مي كند، از پرتاب آنها در اثر نيروي گريز از مركز، جلوگيري مي كند و كرات را در مدارهاي منظم و بر گِرد خود نگه مي دارد. از سوي ديگر، حرارت و نور خورشيد باعث روييدن گياهان و در نتيجه حيات حيوانات و انسان مي شود و در اثر آن، روز و شب پديد مي آيد و به زندگي انسان نظم خاصّي مي دهد. بنابراين، تمام نعمت هايي كه در اين جهان وجود دارد، از مجراي خورشيد به ما مي رسد، خواه ظاهر باشد و خواه در پشت ابرها قرار گيرد. البته، خورشيد در لحظه ي ظهور و نورافشاني، خواص و آثاري دارد كه در لحظه ي پنهان شدن آن، وجود ندارد.
  همه ي اين مطالب درباره ي امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز صادق است. او واسطه ي فيض نعمت هاي الهي است و نور وجود، علم و هدايت از طريق او به انسان ها مي رسد. اما غيبت امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) باعث محروم شدن از فيض حضور و بهره مندي بيشتر از حضرتش مي شود؛ همان گونه كه هنگام پنهان شدن خورشيد، مردم در انتظار بيرون آمدنش هستند، در زمان غيبت نيز دوستداران و پيروان آن امام (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در انتظار ظهور مقتداي خويشند.
  بايسته ها در عصر غيبت
  وظايف مسلمانان در عصر غيبت، آموختن و عمل كردن به معارف و احكام ديني، انتقال آن به ديگران و تلاش براي تحقق احكام الهي در جامعه است؛ به ديگر سخن، وظايف ما، تعلم، تبليغ و اجراي دين است و مقدمات اين امور، همچون فراگيري علوم و فنون مختلف نيز از بايسته ها خواهد بود. در اين جا وظايف مسلمان ها در عصر غيبت را برمي شمريم:
  1.درخواست معرفت امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از خدا:
  هنگامي كه امام صادق (عليه السّلام) درباره ي غيبت مهدي موعود (عجل الله تعالي فرجه الشريف) سخن مي گفت، زراره پرسيد: اگر من زمان غيبت را درك كنم، چه وظيفه اي دارم؟ حضرت فرمود اين دعا را بخوان:
  اَللُّهُمَّ عَرِّفنِي نَفسَكَ، فَإنَّكَ إنْ لَم تُعَرِّفني نَفسَكَ لَمْ اَعْرِف نَبِيَّكَ. أَللّهُمَّ عَرِّفنِي رَسُولَكَ، فَإنَّكَ إن لَمْ تُعرِّفني رَسُولَكَ، لَم اَعرِفْ حُجَّتَكَ، أَللَّهُمَّ عَرِّفنِي حُجَّتَكَ، فَإنَّكَ إن لَم تُعرِّفنِي حُجَّتَكَ ضَلَلتُ عَن ديني(15)؛
  خدايا خودت را به من بشناسان كه اگر خود را به من معرفي نكني، پيامبرت را نمي شناسم. خدايا! معرفت و شناخت پيامبرت را به من ببخش، كه اگر پيامبر خود را به من معرفي نكني، حجت تو را نمي شناسم. خدايا! حجت خود را به من بشناسان، كه اگر حجت خود را به من معرفي نكني، از دين خود گمراه مي شوم.
  از اين دعا، نكته هاي بسياري مي توان استنباط كرد:
  اول اين كه، در عصر غيبت بايد معرفت خدا و رسول و امام را از خدا خواست و نبايد به علوم و اطلاعات خود درباره ي خداشناسي و پيامبرشناسي و امام شناسي بسنده كرده، خود را از عنايات خدا مستغني دانست، بلكه در هر حال بايد به خدا توكل كرد و از خدا معرفت خواست.
  دوم اين كه، لازمه ي شناخت خدا، شناخت پيامبر و لازمه ي شناخت پيامبر، شناخت امام و حجت است. بنابراين، اگر امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) شناخته نشود، پيامبر و خدا نيز به درستي شناخته نشده، انسان در گمراهي و ضلالت خواهد بود. اصولاً شناخت خدا، پيامبر و امام، پايه و اصول دين است و تمام معارف و احكام ديگر، بر اساس همين اصول شكل مي گيرند.
  2.تسليم در برابر امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف): امام باقر و صادق (عليهما السّلام) مي فرمايند:
  لا يَكوُنُ العَبدُ مُؤمِناً حَتي يَعْرِفَ اللهَ وَ رسولَهُ وَ الأَئمةَ كُلَّهُم وَ إمامَ زَمانِهِ وَ يَرُدَّ إلَيهِ وَ يُسِلِّمَ لَهُ(16)؛
  بنده، مؤمن نخواهد بود، مگر آن كه خدا و رسول او و همه امامان و امام زمان خود را بشناسد[حكم كارهايش را] به امام زمان ارجاع دهد و تسليم ايشان باشد.
  اسحاق، پسر يعقوب در عصر غيبت صغري، از طريق محمد پسر عثمان عمري، نايب خاص امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، نامه اي براي حضرت فرستاد و در آن مشكلات خود را مطرح كرد. امام (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در پاسخ چنين نوشتند:
  و‌ أمّا الحَوادِثُ الوَاقعةُ فَارْجِعُوا فيها إلي رُواةِ حَديثِنا فَإنَّهُم حُجَّتِي عَلَيكُم وَ أَنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَيهِم(17)؛
  اما در حوادثي كه رخ مي دهد بايد به راويان حديث ما مراجعه كنيد، زيرا آنان حجت من، بر شمايند و من حجت خدا، بر آنانم.
  امام خميني (رحمه الله) در توضيح حديث، «روات احاديث...» را همان «فقها» دانسته اند:
  امروز فقهاي اسلام حجت بر مردم هستند، همان طوري كه حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) حجت بود... .(18)
  لازمه ي تسليم شدن در برابر امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) استفاده از احاديث امامان و تفقّه در آن، براي كسب معارف اعتقادي و احكام عملي است و اگر اجتهاد در احكام عملي مقدور نبود، بايد از فقها و مراجع، تقليد كرد، هم چنين بايد از فقيه عادل و حاكم(ولي فقيه)تبعيد نمود.
  3.محبت به امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف):
  پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در معرفي مهدي موعود (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مي فرمايد:
  مَنْ أَحَبَّ أنْ يَلقَي اللهَ وَ قَد كَمُلَ إِيمانُهُ وَ حَسُنَ إِسلامُهُ فَليَتَولِّ الحُجَّةَ صاحِبَ الزَّمانِ المُنتَظَرَ(19)؛
  هر كس دوست دارد خدا را ملاقات كند، در حالي كه ايمانش كامل و اسلامش نيكو باشد، پس دوست دار حضرت حجت صاحب الزمان منتظر باشد.
  بنابراين، ايمان با محبت و ولايت امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) كامل مي شود و يكي از وظايف ما، دوستي او و تقويت آن در قلبمان است.
  4.ياد امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف):
  از آثار شناخت امام زمان و محبت به او، ياد كردنِ ايشان است. اگر به كسي علاقه زيادي داشته باشيم، هميشه به يادش خواهيم بود و مي كوشيم به هر مناسبتي از او ياد كنيم و سخنانش را نقل كنيم. روايت شده است كه وقتي امام موسي بن جعفر (عليهما السّلام) از امام غايب، نعمت باطني خدا ياد كردند، فردي پرسيد: آيا از امامان كسي غايب مي شود؟ امام فرمود:
  بله، شخص او از ديدگان مردم غايب مي شود، ولي ياد او از دل هاي اهل ايمان نهان نمي شود و او دوازدهمين نفر از ما است.(20)
  5.احساس حضور:
  امامان بر اعمال و احوال موجودات جهان، به خصوص مؤمنان، آگاهي و نظارت دارند. امام علي (عليه السّلام) مي فرمايد:
  هيچ مؤمني در شرق و غرب زمين، از ما غايب نيست.(21)
  امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در توقيع مباركشان به شيخ مفيد (رحمه الله) فرمود:
  ما به آنچه بر شما مي گذرد، احاطه ي علمي داريم، و اخبار هيچ يك از شما بر ما پوشيده نيست... ما در رعايت حال شما اهمال نكرده، شما را فراموش نمي كنيم و اگر اين گونه نبود، سختي ها بر شما نازل مي شد و دشمنان شما را مستأصل مي كردند.(22)
  وقتي كه امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) از وضعيت مؤمنان آگاه بوده، آنها را مورد عنايت خاص خويش قرار مي دهد، مؤمنان نيز بايد او را در ميان خود بدانند و حضور و توجه آن حضرت را احساس كنند. امام سجاد (عليه السّلام) فرمود:
  همانا اهل زمان غيبت حضرت امام مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) كه به امامتش معتقدند و در انتظار ظهورش هستند، از مردم همه ي زمانها بهترند، زيرا خداوند چنان عقل و فهم و معرفتي به آنان عنايت فرموده، كه غيبت براي آنها به منزله ي ديدن حضور وي است.(23)
  6 .انتظار:
  اگر كسي امام غايب را شناخت، به او عشق ورزيد، او را منجي بشر دانست و به ظهورش پس از غيبت آگاه شد، حتماً در انتظار فرج و ظهورش خواهد بود.
  در احاديث گوناگون، انتظار فرج، برترين عمل و عبادت امت اسلامي معرفي شده و فضيلت هاي زيادي براي آن بيان گرديده است.(24)
  امام صادق (عليه السّلام) مي فرمايد:
  هر كس از شما بميرد، در حالي كه منتظر ظهور امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) باشد، مانند كسي است كه با حضرت قائم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) در خيمه ي ايشان باشد.
  آن حضرت پس از لحظه اي درنگ، فرمود:
  نه، بلكه مانند كسي است كه همراه آن حضرت شمشير بزند.
  آن گاه ادامه داد:
  نه، قسم به خدا مانند كسي است كه همراه پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) شهيد شده است.(25)
  7.دعا براي تعجيل فرج:
  كسي كه در انتظار فرج مولايش به سر مي برد، از خدا تعجيل فرج او را خواهد خواست، به ويژه اگر بداند آن حضرت نيز خواهان ظهور و برپايي حكومت عدل است و از خدا مي خواهد، تا اذن ظهورش را صادر فرمايد.
  روايت شده كه آن حضرت از خداوند چنين طلب مي كند:
  خدايا وعده اي را كه به من داده اي، عملي ساز و امرِ مرا به اتمام برسان و گام هايم را استوار گردان و زمين را به وسيله ي من پر از عدل و داد كن.(26)
  دعا براي تعجيل فرج امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) سنتي بوده كه ديگر امامان نيز به آن عمل مي كردند.(27) امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيز از ما خواسته، تا براي تعجيل فرجش دعا كنيم:
  أَكثِروُا الدُّعاءَ بِتعَجيلِ الفَرَجِ، فَإِنَّ ذِلكَ فَرَجُكُم(28)؛
  براي تعجيل فرج، زياد دعا كنيد، زيرا همين، فرج و گشايش شما است.
  پي نوشت ها :
  1.شيخ كليني، كافي، ج1، ص 180، ح1:إنَّما يَعبدُ اللهَ مَن يَعرِفُ‌ اللهَ فأَمّا مَن لا يَعرِفُ اللهَ فَإنِّما يَعبُدهُ... فَما مَعرِفَةُ الله قَالَ تَصديقُ اللهِ عزَّوجلَّ وَ تَصديقُ رَسُولِهِ (صلي الله عليه و آله و سلم) وَ مُوالاةِ عَلَيَّ (عليه السّلام) وَ الاِئتِمامِ بِهِ وَ بِأَئمةِ الهُدي (عليهم السّلام) وَ البَراءَةِ إلي اللهِ عزَّوجلَّ مِن عَدوُّهِم هكَذا يُعرَفُ اللهُ عزَّوجلَّ.
  2.علي بن ابراهيم قمي، تفسيرالقمي، ج2، ص 155: نيست خدايي جز خداي يگانه، محمد (صلي الله عليه و آله و سلم) فرستاده ي خداوند و علي (عليه السّلام) سرور مؤمنان است.
  3.شيخ صدوق، علل الشرائع، ج1، ص 9، باب9، ح1.
  4.همو، كمال الدين و تمام النعمه، ج2، ص 409، ح9.
  5.شيخ كليني، كافي، ج1، ص 377، ح3.
  6.علي بن محمد خزاز قمي، كفاية الاثر، ص 263؛ علامه مجلسي، بحارالأنوار، ج4، ص 55، باب5، ح32: قال الامام الصادق (عليه السّلام): أَدني مَعرِفَةِ الإمام (عليه السّلام) أَنّهُ عِدلُ النَّبيِّ إلا دَرَجةً النُّبِّوةِ وَ وَارِثهُ و إنَّ طاعتَهُ طاعَةُ اللهِ و طاعَةُ رَسوُلِ اللهِ (صلي الله عليه و آله و سلم) وَ التَّسليمُ لَهُ فِي كُلِّ أمرٍ وَ الرَّدُّ إليهِ وَ الاخَذُ بِقَولهِ.
  7.علامه مجلسي، بحارالأنوار، ج1، ص 103.
  8.شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا (عليه السّلام)، ج2، ص 276، ح1: بِكُم فَتَحَ اللهُ وَ بِكُم يَختِمُ وَ بِكُم يُنَزِّلُ الغَيثَ وَ بِكُم يُمسِكُ السَّماءَ أَن تَقَعَ عَلي الأرضِ إلّا بِاذِنهِ وَ بِكُم يُنَفِّسُ الهَمِّ وَ بِكُم يُكشِفُ الضُّرِّ.
  9.شيخ كليني، كافي، ج1، ص 144، ح5: قال الامامُ الصادقُ (عليه السّلام): بِنا اَثمَرتِ الأشجارُ وَ أَينَعَتِ الثِّمارُ وَ جَرَتِ الأَنهارُ وَ بِنَا يَنِزلُ غَيثُ السَّماءِ.
  10.همان، ص 179، ح10: عَن أَبي عَبدالله (عليه السّلام) قالَ: لَو بَقِيّتِ الأَرضُ بِغَيرِ إمامٍ لَساخَت.
  11.همو، عيون اخبارالرضا (عليه السّلام)، ج2، ص 276، ح1.
  12.شيخ كليني، كافي، ج1، ص 194، ح1: عَن أبي جَعَفرٍ (عليه السّلام) قَالَ: النُّورُ وَ اللهِ الأئمةُ مِن آلِ مُحمَّدٍ (عليهم السّلام) إلي يَومِ القيامةِ.
  13.همو، عيون اخبار الرضا (عليه السّلام)، ج2، ص 273، ح1.
  14.شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج1، ص 207، باب21، ح22: قالَ سُليَمانُ قلتُ للصِادقِ (عليه السّلام) كَيفَ يَنتَفِعُ النّاسُ بالحُجَّةِ الغائِبِ المَستُورِ قالَ (عليه السّلام): كَما يَنتَفِعُونَ بِالشَّمسِ إذا سَترَها السَّحابُ.
  15.شيخ كليني، كافي، ج1، ص 337، ح5.
  16.همان، ص 180، ح2.
  17.شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمه، ج2، ص 484، باب45، ح4.
  18.امام خميني (رحمه الله)، ولايت فقيه، ص 92.
  19.علامه مجلسي، بحارالأنوار، ج36، ص 296، باب41، ح125.
  20.شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمه، ج2، ص 368، باب34، ح6: قال الإمامُ الكاظمُ (عليه السّلام): نَعَم يَغيبُ عَن أبصارِ الناسِ شَخصُهُ و لَا يَغيبُ عَن قُلوبِ المُؤمِنينَ ذِكرُهُ وَ هُو الثاِّني عَشَرَ مِنّا.
  21.محمد بن حسن بن فروخ صفار، بصائرالدرجات، ص 260، باب16، ح1: قال الامام علي (عليه السّلام): يا رُميلَةَ لَيسَ يَغيبُ عَنّا مُؤمِنٌ فِي شَرقِ الأرضِ وَ لَا فِي غَرْبِها.
  22.شيخ طبرسي، احتجاج، ج2، ص 323.
  23.شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمه، ج1، ص 320، باب32، ح2: إنَّ أَهلَ ‌زَمانِ غَيبَتِهِ القائلِّينَ بإمامَتِهِ وَ المُنتَظرِينَ لِظُهُورِهِ أَفضَلُ مِن أَهلِ كُلِّ زَمانٍ لاَّنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالي أَعطاهُمْ مِنَ العُقُولِ وَ الأَفهامِ وَ المَعرِفَةِ مَا صارَتْ بِهِ الغَيبَةُ عِندَهُم بِمَنزلَةِ المُشاهَدَةِ.
  24.ر.ك: علامه مجلسي، بحارالأنوار، ج52، ص122، باب22.
  25.احمد بن ابي عبدالله برقي، المحاسن، ج1، ص 174، باب38، ح151: الفيضُ بنُ مَختار قَالَ سَمعِتُ أبا عَبداللهِ (عليه السّلام) يَقُولَ: مَن مَاتَ منِكُم وَ هُوَ مُنتَظِرُ لِهذا الأمرِ كَمَنْ هُوَ مَعَ القائِمِ فِي فُسطاطِهِ قالَ ثُمَّ مَكَثَ هَنيئُةٌ ثُمَّ قالَ (عليه السّلام): لا بَلْ كَمَنْ قارَعَ مَعَهُ بِسَيْفهِ ثُمَّ قالَ (عليه السّلام): لا وَ اللهِ إلا كَمَنْ اُستُشهِدَ مَعَ رَسُولِ الله (صلي الله عليه و آله و سلم).
  26.شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمه، ج2، ص 428: فَقالَ(المهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)) اللهُّمَ أَنْجِزْلي مَا وَعَدْتَني وَ أتمِمْ لي أَمري وَ ثَبِّت وَطْأَتي وَ املَأ الأَرضَ بي عَدلاً وَ قسطاً.
  27.علامه مجلسي، بحارالأنوار، ج98، ص 158.
  28.شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمه، ج2، ص 483، باب45، ح4.
  منبع مقاله :
  امامي کاشاني و ديگران؛ (1385)، گفتمان مهدويت( سخنراني و مقاله هاي گفتمان چهارم)، قم: مؤسسه بوستان کتاب(مرکز چاپ و نشر تبليغات اسلامي حوزه علميه ي قم)، چاپ چهارم

   

   

   
• نشانه هاي ظهور منجي عالم حضرت مهدي (عج)
  در مهدی در روایات معصومین
  توسط انا المهدی
  

   

   

   

  معني نشانه در اصطلاح ديني

  اصطلاح نشانه در متون ديني در چند مورد به کار رفته که به بعضي از آنها اشاره مي کنيم:
  1- نشانه اي که در کتاب هاي آسماني همچون تورات و انجيل آمده و صفات رسول اکرم صلي الله عليه و آله را بيان مي کند و بشارت نام دارد.
  خداي تعالي فرمايد: (وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ؛ و به فرستاده اي که پس از من مي آيد و نام او «احمد» است بشارتگرم). (1)

   

   

   

   

   

   

  در تفسير قمي به نقل از حضرت امام صادق عليه السلام در تفسير آيه شريفه: (الَّذِينَ آتَينَاهُمُ الْكِتَابَ يعْرِفُونَهُ كَمَا يعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ؛ کساني که به ايشان کتاب [آسماني] داده ايم، همان گونه که پسران خود را مي شناسند، او [محمد] را مي شناسند)(2) آمده: «لِأنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ قَد أنزَلَ عَلَيهِم فِي التَّوارةِ وَ الزَّبُور وَ الاإنجِيل صِفَةَ مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله وَ صِفَةَ أَصحابِهِ...؛ زيرا خداي عزوجل در تورات و زبور و انجيل، ويژگي محمد و اصحابش را بر آنان نازل کرده است». (3)
  نشانه هاي ظهور
  
  در کافي نيز از حضرت امام صادق عليه السلام روايت شده است که فرمودند: «فَلَمّا أَن بَعَثَ اللهُ عَزَّوجَلَّ المَسيحَ عليه السلام قالَ المَسيحُ لَهُم: إِنَّهُ سَوفَ يَأتِي مِن بَعدِي نَبِيُّ اسمُهُ أَحمَدُ مِن وُلدِ إِسمَاعِيلَ عليه السلام يَجِيءُ بِتَصديِقي وَ تَصدِيقِکُم وَ عُذرِي وَ عُذرِکُم؛ چون خدا مسيح عليه السلام را بر مردم مبعوث کرد؛ مسيح عليه السلام به مردم فرمود: همانا بعد از من پيامبري از نسل اسماعيل عليه السلام خواهد آمد که نامش احمد است؛ وي کتابي خواهد آورد که من و شما را تصديق کرده و معذورمان خواهد داشت». (4)
  از حضرت امام باقر عليه السلام نيز روايت شده که فرمودند: «فَلَم تَزَلِ الأَنبِيآءُ تُبَشِّرُ بِمُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله حَتّي بَعَثَ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالي المَسيحَ عيِسَي ابنَ مَريَمُ فَبَشَّرَ بِمُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله وَ ذلکَ قَولُهُ تَعالي: (يَجِدُونَهُ) يَعنِي اليَهُودَ وَ النَّصاري (مَکتُوباً) يَعني صِفَةَ مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله (عِندَهُم) يَعني فِي التَّوراةِ وَ الإِنجيِلِ (يَأمُرُهُم بِالمَعرُوفِ وَ يَنهاهُم عَنِ المُنکَرِ)؛ پيامبران هميشه بشارت به محمد مي دادند تا اينکه خداوند تبارک و تعالي حضرت مسيح؛ يعني عيسي بن مريم عليه السلام را فرستاد و او به رسالت حضرت محمد صلي الله عليه و آله بشارت داد و اين معناي سخن خدا است که فرمود: يهود و نصاري ويژگي هاي محمد را (در نزد خود) يعني در تورات و انجيل (نوشته مي يابند که آنان را به خوبي ها فرمان داده و از بدي ها باز مي دارد...)»(5) اين حديث طولاني است و در منابع مختلف نقل شده و مطالب سودمندي دارد که ما به مقدار نياز از آن نقل کرديم.
  قرآن کريم، اهل کتاب از يهود و نصاري را که از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمان نمي بردند و دعوت ايشان را اجابت نمي کردند، چنين مورد خطاب قرار مي دهد: (يا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يبَينُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ؛ اي اهل کتاب! پيامبر ما به شما آمده است که بسياري از چيزهايي از کتاب [آسماني خود] را که پوشيده مي داشتيد براي شما بيان مي کند). (6)
  در روايت ديگري نقل شده که: حضرت امام رضا عليه السلام در مناظره با جاثليق مسيحي به او فرمود: «فَخُذ عَليَّ السِّفرَ الثّالِثُ الَّذِي فِيهِ ذِکرُ مُحَمَّدٍ وَ بَشارَةُ عيِسَي بِمُحَمَّدٍ؛ سفر سوم از انجيل را باز کن [ تا من از حفظ بخوانم]؛ آنجا که از محمد و بشارت عيسي به محمد ياد شده»، چاثليق گفت: بخوان. حضرت رضا عليه السلام شروع به خواندن آن سِفر از انجيل نمود تا به جايي رسيدذکه نام محمد ذکر شده بود، آن گاه به چاثليق فرمود: «يا جاثَليِقُ! مِن هذَا المَوصُوفُ؛ اي جاثليق، کسي که در اين قسمت توصيف شده چه کسي است»؟ جاثليق گفت: او را توصيف کن. آن حضرت فرمودند: «لا أَصِفُهُ إِلّا بِما وَصَفَهُ اللهُ تعالي، هُوَ صاحِبُ النّاقَةِ وَ العَصا وَ الکِساءِ (النَّبِيُّ الأُمِّيُّ الَّذِي يَجِدُونُهُ مَکتُوباً عِندَهُم فِي التَّوارةِ وَ الإِنجِيلِ يَأمُرُهُم بِالمَعرُوفِ وَ يَنهاهُم عَنِ المُنکَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ الخَبائِثُ وَ يَضَعُ عَنهُم إِصرَهُم وَ الأَغلالَ الَّتِي کانَت عَلَيهِم) يَهدِي إِلَي الطَّرِيقِ الأَفضَلِ وَ المِنهاجِ الأَعدَلِ وَ الصِّراطِ الأَقوَمِ...؛ من او را توصيف نخواهم کرد جز به همان صفاتي که خداوند تبارک و تعالي او را بدان توصيف فرموده است، او است صاحب شتر ماده، عصا و کساء؛ (پيامبر درس نخوانده اي که [نام] او را نزد خود، در تورات و انجيل نوشته مي يابند؛ [همان پيامبري که] آنان را به کار پسنديده فرمان مي دهد، از کار ناپسند باز مي دارد، براي آنان چيزهاي پاکيزه را حلال و چيزهاي ناپاک را حرام مي گرداند، و از [دوش] آنان قيد و بندهايي را که بر ايشان بوده است بر مي دارد)؛ پيامبري که به سوي برترين راه، عادلانه ترين شيوه و محکم ترين طريقه هدايت مي کند...»(7)
  2- نشانه هاي مصلح جهاني در کتاب هاي آسماني
  در سخن خداي تعالي آمده: (َلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يرِثُهَا عِبَادِي الصَّالِحُونَ؛ و در حقيقت، در زبور پس از تورات نوشتيم که زمين را بندگان شايسته ي ما به ارث خواهند برد)؛(8) آنجا که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله اين آيه را بر بدترين دشمنان خود که يهوديان بودند تلاوت مي کرد و آنها در برابر او ايستاده بوده؛ اما سکوت اختيار مي کردند و سکوت هم علامت رضايت است؛ چون اگر اين سخنان در تورات نبود، يهوديان که منتظر فرصتي براي اعتراض بر آن حضرت بودند، قطعاً بانگ اعتراض برمي آوردند و سخن ايشان را نفي مي کردند و اگر چنين کاري انجام شده بود، به يقين در تاريخ و اخبار براي ما نقل مي شد.
  3- نشانه هاي روز قيامت خود بر دو نوع است:
  نوع اول: نشانه هايي که قبل از رسيدن و برپا شدن قيامت به وجود مي آيد که به آن اشراط الساعة مي گويند. در روايات، نمونه هاي بسياري از اين نشانه ها ذکر شده مانند: بعثت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله، شکافته شدن سد و خارج شدن يأجوج و مأجوج، آمدن دودي آشکار از آسمان، فرود آمدن حضرت مسيح عليه السلام، خارج شدن جنبنده اي از زمين، قيام فاطمي و کشته شدن دجال.
  عبدالوهاب شعراني در کتاب "اليواقيت و الجواهر في بيان عقايد الأکابر" مي نويسد: تمام نشانه هاي رسيدن قيامت که توسط شارع به ما خبر داده شده است، حقيقت داشته و به يقين، همه آنها قبل از رسيدن قيامت واقع خواهد شد؛ اموري از قبيل قيام مهدي عليه السلام، خروج دجّال، فرود آمدن عيسي عليه السلام، خروج دابّه، طلوع خورشيد از مغرب و باز شدن سدّ يأجوج و مأجوج، که اگر از عمر دنيا تنها يک روز باقي مانده باشد، همه اينها به وقوع خواهد پيوست.(9)
  همچنين خداي متعال فرموده است: (َفهَلْ ينْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا؛ آيا [کافران] جز اين انتظار مي برند که رستاخيز به ناگاه بر آنان فرا رسد؟ در حالي که نشانه هاي آن اينک پديد آمده است)(10) اشراط جمع شَرَط، به معناي نشانه و علامت است و بنابراين، اشراط الساعة اشاره به نشانه هاي نزديک شدن روز قيامت است. بيشتر مفسران بر اين عقيده اند که مراد از اشراط الساعة، ظهور شخص بني اکرم صلي الله عليه و آله است؛ چرا که آن حضرت خود فرمودند: «بُعِثتُ أَنَا وَ السّاعَةُ کَهاتَينِ؛ در حالي مبعوث شدم که با قيامت نسبتي چون اين دو انگشت دارم (و دو انگشت سبابه خود را به هم چسباند)».(11)
  احاديث متعددي در بيان نشانه هاي قيامت وارد شده است، از قبيل شيوع بسياري از گناهان در ميان مردم، در اين باره از رسول خدا صلي الله عليه و آله وارد شده: «إِنَّ مِن إَشراطِ السّاعَةِ أَن يُرفَعَ العِلمُ وَ يَظهَرَ الجَهلُ وَ يُشرَبَ الخَمرُ وَ يَفشُو الزِّنا؛ همانا از نشانه هاي قيامت اين است که دانش رخت بربسته، ناداني آشکار مي شود، شراب نوشيده شده و آشکارا زنا مي کنند». (12)
  از ابن عباس وارد شده است که گفت: حجّة الوداع را با پيامبر صلي الله عليه و آله به جا مي آورديم که آن حضرت دست به حلقه ي درِ کعبه انداخت و فرمود: «مَعاشِرَ النّاسِ! أَلا أُخبِرُ کُم بِأَشراطِ السّاعَةِ؟؛ اي مردم! آيا از نشانه هاي قيامت به شما خبر ندهم»؟ در اين وقت سلمان رحمه الله نزديک ترين کس به آن حضرت بود، لذا عرضه داشت: بله اي رسول خدا، آن حضرت فرمودند: «مِن أَشراطِ السّاعَةِ إِضاعَةُ الصَّلَواتِ وَ اتِّباعُ الشَّهَواتِ وَ المَيلِ مَعَ الأَهواءِ وَ تَعظِيمُ أَصحابِ المالِ وَ بَيعِ الدِّينِ بِالدُّنيا فَعِندَها يَذُوبُ قَلبُ المُؤمِنُ فِي جَوفِهِ کَما يُذابُ المَلحُ فِي المآءِ مِما يَري مِنَ المُنکَرِ فَلا يَستَطيِعُ أَن يُغَيِّرَهُ...؛ از نشانه هاي قيامت است: ضايع کردن نماز، پيروي از شهوات، گرايش به هوس ها، گرامي داشت صاحبان مال و فورختن دين به دنيا، در اين زمان است که قلب مؤمن از ديدن گناهاني که مي بيند اما قدرت تغيير آنها را ندارد، در سينه اش آب مي شود، چنان که نمک در آب ذوب مي گردد»(13) اين حديث طولاني است.
  نوع دوم: نشانه ها و حوادثي که در هنگام برپايي قيامت روي مي دهد؛ مثل توخالي شدن نظام هستي، درهم پيچيده شدن نظام کنوني، پيدايش يک نظام جديد، چنان که در سوره هاي مبارکه ي تکوير، زلزال، انشقاق و انفطار بيان شده است.
  4- نشانه هاي ظهور حضرت حجت عليه السلام
  طوايف مسلمانان با همه اختلافي که در ميان آرا و عقايدشان وجود دارد، احاديث بسياري از رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره مهدي عليه السلام و نشانه هاي ظهورش و آنچه در زمان حکومتش واقع خواهد شد، نقل کرده اند. از اهل بيت عصمت و طهارت نيز رواياتي در همين زمينه نقل شده است.
  روايت شده که: از حضرت امام صادق عليه السلام درباره ظهور قائم پرسيدند؛ آن حضرت آهي کشيده و سپس فرمودند: «يا لَها مِن طامَّةٍ؛ چه حادثه عظيمي»! آن گاه گريستند و سپس فرمودند: «إِذا حَکَمَت فِي الدَّولَةِ الخِضيانُ وَ النِّسوانُ وَ السُّودانُ، وَ أَخَذَت الإِمارَةَ الشُّبّانُ وَ الصِّبيانُ، وَ خَرِبَ جامِعُ الکُوفَةِ مِنَ العِمرانِ وَ انعَقَدَ الجِسرانِ، فَذلِکِ الوَقتُ زَوالُ مُلکِ بَنِي عَمِّيَ العَبّاسِ وَ ظُهُورُ قآئِمِنا أَهلِ البَيتِ؛ آن گاه که زنان و خواجگان و سياهان در دولت حکم راني کنند و کودکان و جوانان به امارت برسند و ديگر کسي ويراني مسجد کوفه را تعمير نکند و دو پل به هم متصل شود؛ پس آن وقت پايان يافتن حکومت پسر عموهاي ما بني عباس و زمان ظهور قائم ما اهل بيت عليهم السلام است».(14)
  در برخي روايات ديگر، نشانه هاي ظهور چنين بيان شده: خسف (فرو رفتن زمين) در بغداد، خسف روستاي جابيه در شام، خسف در بصره، آتشي که در مشرق به صورت طولي پيدا مي شود و سه يا هفت روز در آسمان باقي مي ماند، آتشي که در آذربايجان پيدا مي شود که هيچ چيز در برابر آن تاب مقاومت ندارد، ويران شدن سرزمين شام، بند آمدن پلي که از بغداد به سمت کرخ است، بالا گرفتن طوفان سياه در بغداد در ابتداي روز، و زلزله اي که بسياري از مردم را در کام زمين فرو مي برد، اختلاف دو گروه از عجم و ريخته شدن خون هاي بسياري در ميان آنها، مسلط شدن بردگان بر شهرهاي شام، بلند شدن صدايي از آسمان که همه اهل زمين آن را به زبان خود مي شنوند و ... (15)
  از ديگر رواياتي که به ذکر نشانه هاي ظهور پرداخته، اين روايت است: «خُرُوجُ رايَةٍ مِنَ المَشرِقِ وَ رايَةٍ مِنَ المَغرِبِ وَ فِتنةٌ تُضِّلُ أَهلُ الزَّوراءِ وَ خُرُوجُ رَجُلٍ مِن وُلدِ عَمِّي زَيدٍ بِاليَمَنِ وَ انتِهابُ سِتارَةِ البَيتِ؛ بيرون آمدن پرچمي از مشرق و پرچمي از مغرب و فتنه اي که اهل زوراء را گمراه مي کند و قيام مردي از اولاد عموميم زيد در يمن و ربوده شدن پرده کعبه». (16)
  حضرت امام باقر عليه السلام در همين باره فرمودند: «لابُدَّ أَن يَملِکُ بَنُوالعَبّاسِ فَإِذا مَلَکُوا وَ اختَلَفُوا وَ تَشَتَّتَ أَمرُهُم خَرَجَ عَلَيِهِمُ الخُراسانِيُّ وَ السُّفيانِيُّ، هَذا مِنَ المَشرِقِ وَ هَذا مِنَ المَغرِبِ...؛از حکومت بني عباس گريزي نيست پس چون حکومت کردند و کارشان به جدايي و اختلاف کشيد، خراساني و سفياني يکي از مشرق و ديگري از مغرب بر آنان خواهند شوريد...».(17)
  گاه نيز نشانه هاي ظهور به چند گونه تقسيم مي شوند: نشانه هاي حتمي (قابل بداء(18)) و غير حتمي، نشانه هاي دور و نزديک، نشانه هاي قبل از عصر ظهور و بعد از آن نشانه هاي طولي و عرضي، نشانه هايي که به وقوع پيوسته و به وقوع نپيوسته، نشانه هايي که با نشانه هاي روز قيامت تداخل دارد و آنها که مختص به ظهور قائم است، نشانه هايي که جنبه ي عموميت دارد و آنها که ندارد، نشانه هايي که در رواياتِ متعدد تکرار شده و آنها که تنها در بعضي از روايات بيان شده و سرانجام، نشانه هايي که روايات بر انحصاري بودن آنها دلالت کرده و نشانه هايي که در روايات به عنوان انحصار ذکر نشده است.
  کتاب هاي اهل سنّت نيز نشانه هاي ظهور حضرت مهدي عليه السلام را ذکر کرده اند؛ کتاب هايي چون: سنن ابن ماجه، سنن ابي داود، کتاب هاي سيوطي، طبراني، شافعي و ... .
  در نتيجه، به اين نکته اشاره مي کنيم که: اگر بنا است درباره نشانه هاي ظهور پژوهشي صورت گيرد، بايد همان گونه باشد که در دو مورد ديگر (يعني بشارت به بعثت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و نشانه هاي قيامت) انجام مي شود.
  فلسفه بيان نشانه ها
  براي پزوهش درباره فلسفه بيان اين نشانه ها بايد چند نکته را در نظر داشت:
  1- هدف از بيان نمونه هايي از اين نشانه ها، هشدار به اين نکته است که: اصطلاحِ علايم يا نشانه ها، منحصر به قضيه حضرت مهدي عليه السلام نيست؛ بلکه مسايل ديگري هم در اين ويژگي شبيه آن هستند و تأکيد بر اينکه بازخواني نشانه هاي ظهور بايد عليرغم ملاحظه تفاوت ها، به وزن و اتفاق تحقيق درباره آن نشانه ها باشد.
  2- تعدادي از نشانه هاي ظهور همان نشانه هاي قيامت هستند.
  3- نشانه هاي ظهور همه در يک رتبه و جايگاه نيستند؛ بلکه برخي از اين نشانه ها (نشانه هاي عام) قبلاً به وقوع پيوسته اند، جتي اگر وقوعي در مرتبه پايين تر باشد؛ چون اين نشانه ها شدت و ضعف دارند (نسبي هستند) مثل اين نشانه که گفته شده: ظهور پس از اين است که (زمين پر از ظلم و جور شده باشد) يا گرايش به هوس ها يا فروختن دين به دنيا. گفتني است که يکي از نشانه هاي ظهور، بعثت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و نشانه ي ديگرِ آن، سقوط حکومت بني عباس است و بنابر اينکه حکومت بني عباس ديگر باز نخواهد گشت، نتيجه مي گيريم که به وقوع پيوستنِ يک نشانه، دليل بر اين نيست که بايد حتماً ظهور به دنبال آن بيايد.
  4- بعضي از اين نشانه ها داراي جنبه ي اعجاز بوده و ايمان به ظهور مهدي عليه السلام را زياد مي کند؛ اما بعضي ديگر داراي اين ويژگي نيستند؛ البته اين تقسيم بندي در نشانه هاي همزمان با ظهور است نه نشانه هاي پيش از ظهور.
  کشف ظهور آن دسته از نشانه ها که جنبه ي اعجاز دارند، منحصر به اشخاص متخصص است نه عموم مردم؛ زيرا نشانه داراي دو جنبه است (واقعي يا غير واقعي)، حتي در نشانه هاي حتمي نيز تنها يک متخصص حاذق مي تواند اين دو را از يکديگر تميز دهد، چه اينکه در حديث مفضّل- که قبلاً گذشت- آمده؛ آنان که به زيديه شهرت يافته اند [وقتي به همراه سيد حسني به سوي سپاه حضرت مهدي عليه السلام آمده و سيد حسني با سپاهش با آن حضرت بيعت مي کنند، اين گروه از بيعت خودداري کرده و] مي گويند: اين نيست جز سحري بزرگ؛ مانند بشارت هاي پيامبر صلي الله عليه و آله.
  روايت مفضّل از حضرت امام صادق عليه السلام نيز همين نکته را تأکيد مي کند؛ آنجا که فرمود: «وَ يَتَّصِلُ بِهِ وَ بِأَصحابِهِ خَبَرُ المَهدِيِّ؛ و خبر [ظهور] حضرت مهدي عليه السلام به آنها مي رسد»؛ يعني به سيدِ حسني و اصحاب او که گنج هاي خدا هستند؛ گنج هايي نه از طلا و نقره؛ بلکه مرداني چون پاره هاي آهن. «و آنها مي گويند: اي فرزند رسول خدا، اين چه کسي است که اينک بر ما نازل شده است؟ وي در پاسخ مي گويد: بياييد تا به نزدش برويم و ببينيم که او چه کسي است و چه هدفي دارد. البته او خود مي داند که آن شخص حضرت مهدي عليه السلام است...».(19)
  ظاهرِ اين خبر اين است که: وقتي خبر ظهور آن حضرت به اصحاب حسني مي رسد که گنج هاي خدا(20) هستند و قطعاً با اين نشانه ها نيز آشنايي دارند، فوراً پذيرفته نمي شود؛ بلکه انان براي اينکه ببينند او کيست و چه مي خواهد به نزدش مي روند. پس خبر داشتن چيزي است و اينکه چه مي خواهد چيزي ديگر. پس لازمه رسيدن خبر، اين نيست که بايد هم شخص و هم برنامه آن حضرت براي هر کس کاملاً آشکار باشد.
  5- يکي از اسرار بيان بشارت ها، چنان که در خبر آمده: «بِتَصديِقي وَ تَصدِيقِکُم وَ عُذري وَ عُذرِکُم, من و شما را تصديق کرده و معذورمان خواهد داشت»(21) تصديقِ اعجاز ائمه عليهم السلام در خبر دادن از ويژگي هاي مهدي و اثبات حقّانيت آن بزرگواران است و در ضمن، تصديقِ شخصِ مهدي عليه السلام هم هست. به عبارت ديگر: ما وقتي مي بينيم اخبار غيبت، که ائمه عليهم السلام از آن خبر داده اند، به وقوع پيوسته، آنها را تصديق مي کنيم و از آن نشانه ها به تصديق حضرت مهدي عليه السلام مي رسيم؛ پس اذعان به کليات و نشانه ها و آنها را به جاي فرد و مصداق و مادّه نشاندن، دليلي است که مي توان در بحث با ديگران از آن استفاده کرد و چنين است که مي تواند سبب پذيرفته شدن عذر باشد.
  6- بايد براي جمع کردن بين دو ويژگي راهي پيدا کرد: يکي ناگهاني بودن ظهور و ديگري وجود نشانه هاي ظهور؛ چنان که آيه شريفه به اين امر اشاره دارد: ( فَهَلْ ينْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِيهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا ؛ آيا [کافران] جز اين انتظاري دارند که رستاخيز به ناگاه برپا شود [آن گاه ايمان آورند]؟ در حالي که هم اکنون نشانه هاي آن پديد آمده است).(22)
  سرّ اين مطلب در اين است که: "ينظرون" از مادّه انتظار است و اشراط جمع شَرَط به معني علامت و نشانه است و مراد از اشراط الساعة نشانه هاي نزديک شدن قيامت است [نه برپا شدن قيامت]. پس مراد خداي تعالي از اين عبارت که فرمود: (در حالي که هم اکنون نشانه هاي آن پديد آمده است)، اين نيست که همه نشانه ها به وقوع پيوسته است؛ بلکه مراد اين است که بعضي از آن نشانه ها آشکار شده است؛ يعني پيدا شدنِ مشروط نزديک است.(23) اين آيه در واقع، درصدد بيان اين نکته است که آمدن قيامت، ناگهاني است. نه اينکه آنها منتظر هستند تا قيامت به صورت ناگهاني بيايد تا ناگهاني بودن، قيدِ انتظار باشد.(24) بنابراين، برپا شدنِ قيامت ناگهاني است و اينکه آنها مي پندارند که مي توانند [هم زمان با برپا شدن قيامت] ناگهان ايمان بياورند، غلط است؛ بلکه لازم است آنان از همان اول که نشانه ها آشکار مي شود، ايمان بياورند، نه وقتي که خود مشروط هم بعد از نشانه ها آمده باشد.
  البته مشروط در اين آيه، "ساعت" است که هم به معني روز قيامت است و هم طبق روايتي که در مختصر بصائر الدرجات(25) آمده، به معني حضرت مهدي عليه السلام است. هم چنين در روايت نبوي از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله نقل شده که فرمود: «إِنَّما مَثَلُهُ کَمَثَلِ السّاعَةِ لا يَأتِيکُم إِلا بَغتَةً؛ همانا مثَلِ او (مهدي) مثَلِ ساعت (قيامت) است که فقط به طور ناگهاني بر شما وارد مي شود». (26)
  بنابراين، ساختار آيه در مقام تحقير و مسخره کردن کافران است، به اين معني که وقتي قيامت به ناگاه فرا برسد، ديگر چگونه ممکن خواهد بود کافران از ذکر (هدايت الهي) بهره اي ببرند؟! چون در آن زمان ديگر فرصتي براي عمل باقي نخواهد بود و سود بردن از هدايت الهي تنها در اين زمان که نشانه هاي قيامت و مهدي آشکار شده؛ اما مشروط -که قيامت يا حضرت مهدي عليه السلام باشد- هنوز نيامده امکان پذير است، پس بعد از اينکه با ديدن نشانه ها به اصل وجود قيامت و نزديک بودن آن و مهدي يقين نموديد، چاره اي نداريد جز اينکه در همين وقت عمل کنيد؛ زيرا بايد هر لحظه احتمال بدهيد که قيامت برسد و ديگر عمل برايتان سودي نداشته باشد. اين آيه در مقام اصالت بخشيدن به عمل و سرعت در انجام آن است و به اين نکته اشاره دارد که نبايد کار را پس از آشکار شدن نشانه ها به تأخير انداخت. بنابراين، اگر چه نشانه ها شرط وجوب هستند؛ اما در متن تکليف داخل نيستند. به عبارت ديگر: ايتنها شرط وجوب نيستند تا تکليف به آنها نيز تعلق بگيرد و فارهم آوردن آنها واجب باشد. مانند اين امثال که شارع فرموده (اگر آفتاب به وسط آسمان رسيد، نماز ظهر واجب است) در اينجا به وسط آسمان رسيدن آفتاب اگرچه شرط وجوب است؛ اما آنچه مهم است و تکليف به آن تعلق مي گيرد، اصل نماز و تهيه مقدمات وجوديِ آن همچون وضو و طهارت و ساير مقدماتي است که براي اين عمل عبادي لازم است؛ اما رسيدن خورشيد به وسط آسمان چيزي نيست که در تکليف اشخاص باشد. در حج نيز چنين است، لذا کسي که بايد حج به جا بياورد، واجب است از هم اکنون تا قبل از روز نهم ذي حجّه همه مقدمات را فراهم کند تا بتواند عمل را در آن وقت معين انجام دهد.
  همين مسئله، در مهدويت چگونه است؟
  از آنچه درباره قيامت گفتيم، چگونگي کار در قضيه حضرت مهدي عليه السلام نيز روشن مي شود:
  الف) وقتي حضرت مهدي عليه السلام ظهور مي فرمايد، کار او بر هيچ کس مخفي نمي ماند؛ زريا نشانه هاي ظهور قبلاً بيان شده و بلکه -بعضي پيش از آن و برخي همزمان با آن- آشکار شده است و فلسفه اين نشانه ها نيز- چنان که در آيه ذکر شده- ايجاد روح انتظار است.
  ب) «المَهدِيُّ مِنّا أَهلُ البَيتِ يُصلِحُ اللهُ لَهُ أَمرَهُ فِي لَيلَةٍ؛ مهدي از ما اهل بيت است و خداوند کار او را در شبي اصلاح مي کند» و در روايت ديگري آمده: «يُصلِحُهُ اللهُ فِي لَيلَةٍ؛ خداوند او را در شبي اصلاح مي کند»؛(27) يعني ظهور، ناگهاني است. و گفتيم که: ناگهاني بودنِ ظهور، منافاتي با اعلام نشانه ها ندارد.
  ج) در مختصر بصائر الدرجحات روايتي است که شيوه ي برخورد با جريان مهدويت را بيان مي کند، اين روايت در ذيل آيه شريفه: (إَلا إِنَّ الَّذِيِنَ يُمارُونَ فِي السّاعَةِ لَفِي ضَلالٍ بَعيدٍ؛ بدان که آنان که در مورد قيامت ترديد مي ورزند، قطعاً در گمراهي دور و درازي هستند) وارد است که راوي گويد: از حضرت امام صادق عليه السلام پرسيدم: معني «يُمارُونَ؛ ترديد مي ورزند» در اين آيه چيست؟ فرمود: «يَقُولُونَ مَتي وُلِدَ وَ مَن رَأي وَ أَينَ يَکُونُ وَ مَتي يَظهَرُ؟ وَ کُلُّ ذلِکَ الستِعجالاً لِأَمرِ اللهِ وَ شَکّاً فِي قَضآئِهِ وَ دُخُولاً فِي قُدرُتِهِ؛ مي گويند: کِي به دنيا آمده؟ چه کسي او را ديده؟ الآن کجا است؟ کي ظهور خواهد کرد؟ همه اينها عجله کردن در کار خدا و شک در قضا و حکم الهي و دخالت در قدرت او است». (28)
  ديگر اينکه: معلوم نبودن ظمان ظهور براي مردم و اينکه به صورت ناگهاني انجام مي شود، اين احتمال را ايجاد مي کند که در هر وقتي ممکن است ظهور اتفاق بيفتد. پس بايد انتظارش را داشته باشند و خود را براي آن آماده کنند پس همين ندانستن تأثير مثبت آشکار در نفوس مردم دارد.
  7- لسان بعضي از روايات چنين است، مثل اين روايت: «لَو لَم يَبقَ مِنَ الدُّنيا إِلّا لَيلَةٌ لَمَلَکَ فِيها رَجُلٌ مِن أَهلِ بَيتِي؛ اگر از عمر دنيا جز شبي نمانده باشد، به يقين کسي از اهل بيت من در همان يک شب به حکومت خواهد رسيد»(29) اين نوع بيان در روايات درباره چند موضوع تکرار شده که يکي از آنها مسئله ي حضرت مهدي عليه السلام است. نمونه ديگري از اين روايات، اين حديث است که روزي رسول خدا صلي الله عليه و آله با مردم ديدار داشت و مردي که از آنجا مي گذشت عرضه داشت: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله! قيامت چه وقت خواهد آمد؟ آن حضرت پاسخ داد: «مَا المَسؤِولُ عَنهُ بِأَعلَمَ مِنَ السّائِلِ وَلَکِن سَأُحَدِّثُکِ عَن أَشراطِها؛ در اين مورد، آن کس که از او پرسيده شده داناتر از کسي که سوال کرده نيست؛ اما مي توانم نشانه هاي آن را براي تو بيان کنم». (30)
  و اين، مانند رواياتِ نهي از توقيت (تعيين وقت) است و اينکه وقت ظهور امام براي کساني همچون پيغمبر و امام نيز مخفي و پوشيده است. در روايتي از مفضّل که در مختصر بصائر الدرجات نقل شده، آمده است: به آن حضرت عرضه داشتم: آيا براي آن (ظهور) وقتي معيّن نمي کنيد؟ فرمودند: «يا مُفَضَّلُ! لا أُوَقِّتُ لَهُ وَقتاً وَ لا يُوَقَّتُ لَهُ وَقتٌ إِنَّ مَن وَقَّتَ لِمَهدِيِّنا وَقتاً فَقَد شارَکَ اللهَ تَعالي فِي عِلمِهِ وَ ادَّعي أَنَّهُ ظَهَرَ عَلي سِرِّهِ؛ اي مفضل! من براي آن وقتي معين نمي کنم و وقتي براي آن تعيين نشده است. هر کس براي مهدي ما وقت معين کند، خود را در علم خدا شريک دانسته و ادعاي دست يافتن به اسرار الهي را کرده است». اين نوع دليل که در روايت آمده، اين را مي رساند که دانستن آن تاريخ عليرغم علم ائمه [به امور غيبي]، حتي براي آن بزرگواران نيز منتفي است. (31) و الله العالم.
  و از همين قبيل است سخن خداي متعال: (يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي؛ از تو درباره قيامت مي پرسند [که] وقوع آن چه وقت است؟ بگو: ـ علم آن، تنها نزد پروردگار من است)(32) و بخش ديگري از همين آيه که فرمايد: (يسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِي عَنْهَا؛ از تو مي پرسند گويا تو از [زمان وقوع] آن آگاهي)، چنان که در تفسير کشّاف نوشته زمخشري آمده برخي گفته بودند که: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله زمان قيامت را به نزديکان خود گفته است؛(33) اما ظهورِ اين آيه شريفه، اين است که: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله خود نيز زمان قيامت را نمي دانسته، چه رسد به اينکه آن را به نزديکان خود گفته باشد.
  8- در خبر آمده است: (مَن سَرَهُ إَن يَنظُرَ إِلَيَّ يَومَ القِيامَةِ کأَنَّهُ رَأيُ عَينٍ فَليَقرَأُ (إِذا الشَّمسُ کَوِّرَت)؛ هر کس شادمان مي شود که در روز قيامت مرا به چشمان خود ببيند، سوره تکوير را بخواند»؛(34) زيرا اين سوره نشانه هاي قيامت را بيان کرده است و پيدا است که ايمان به روز قيامت مقتضي است که مکلف خود را براي اين سفر آماده کند، خصوصاً اينکه ناگهاني هم باشد.
  نيز درباره نشانه هاي ظهور مي توان گفت: نگاه به اين نشانه ها نگاهي استقلالي نيست و موضوعيتي ندارد؛ بلکه آنچه موضوعيت دارد نگاه به صاحب الامر است پس نشانه هاي ظهور را بايد مورد مطالعه قرار داد تا به لحاظ عقل عملي موجب ايمان و اذعان شود؛ اما نه در دايره عقل نظري، چه اينکه اگر از معصومين عليهم السلام وارد شده که زياد ذکر خدا کردن مانند الله اکبر، سبحان الله يا الحمد لله مستحب است، هدف -حسب ظاهر- اين است که عقل عملي تحريک شود و انسان به ساحل ايمان و اذعان رسيده و در دلش پيماني بسته شود و فکرش نوراني گردد.
  9- تاريخ نشان نداده مکتبي در اسلام بوده باشد که سعي در ايجاد نشانه هاي قيامت کرده باشد؛ يعني تلاش کرده باشد تا نشانه ها را فراهم کند که قيامت زودتر بيايد. ما هم بايد در نشانه هاي ظهور چنين روشي داشته باشيم، پس اين سخن که بايد براي تعجيل در فرج و ظهور امام سعي کنيم تا گنهان هرچه سريع تر افزايش يابد، سخني مزخرف است. اين نشانه ها -چنان که گذشت- مقدمات وجوبيه هستند نه مقدمات وجوديه، و ايجاد کردنِ آنها قطعاً واجب نيست. و اگر بنا هست تلاشي صورت پذيرد، شايسته است در تعجيل خودِ ظهور باشد نه در راه تعجيل نشانه ها؛ که فرق بين اين دو آشکار است.
  10- مردي اعرابي(35) به نزد پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله آمد و از آن حضرت پرسيد: قيامت کي قيام مي کند؟ رسول خدا صلي الله عليه و آله به او فرمود: «چه چيز براي آن اماده کرده اي؟» اعرابي عرضه داشت: از فراواني اعمالي چون نماز و روزه چيزي ندارم؛ جز اينکه خدا و رسول خدا را دوست مي دارم. پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله فرمودند: «المَرءُ مَعَ مَن أَحَبَّ؛ انسان با هر کسي است که دوستش دارد».(36)
  آن حضرت صلي الله عليه و آله با تغيير دادن پاسخِ پرسش، از (چه وقت) به (چه چيز)، نوعِ مناسب پرسش در اين زمينه را بيان کرده است؛ و اين همان نهي از تعيين وقت است و اينکه پرسش از تاريخ و زمان صحيح نيست. اين اول.
  دوم اينکه: پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله تأييد فرمودند: مهم اين است که شخص، حق را بشناسد و جق و اهل حق را دوست بدارد تا در نتيجه اين کار، با حق و اهل حق محشور شود.
  سوم اينکه: زمان پايان دنيا نامعلوم است و اين تاريخي است که خداوند به جهت علمي که به مصلحت خلق در ادامه تکليف دارد، براي پايان اين دوره قرار داده است.
  چهارم: تأکيد بر ناگزير بودن اين امر.
  پنجم: اهتمام به جنبه تربيتيِ توجه به نشانه ها؛ زيرا به مقتضاي اطلاق مقامي و بودنِ گوينده در مقام بيان، چيزي که سزاوارِ پرسيدن مي شود، پرسش درباره آمادگيِ عملي است. پيدا است که عدم بيانِ نشانه ها و بردنِ تمام اهمّيت روي پرسش از آنچه آن شخص براي قيامت مهيّا کرده، اين را مي رساند که تنها چيز مهم در اين قضيه همين است و لاغير.
  از اينجا فهميده مي شود که حديث عمر بن ابان از حضرت امام صادق عليه السلام که فرمود: «اِعرِفِ العَلاَمَةَ فَإِذا عَرَفتَهُ لَم يَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هذَا الأَمرُ أَو تَأَخَّر؛ نشانه را بشناس که اگر آن را شناختي زود يا دير آمدنِ اين امر به تو زباني نخواهد رساند»(37) نيز از همين قبيل است، مؤيّد اين نکته است که: تحقق بعضي از اين نشانه ها با مفهوم انتظار جمع مي شود و بعد از تحقق نشانه، فايده آن -از باب سالبه به انتفاي موضوع- از بين مي رود. پس آنچه لازم است که همواره همراه انسان باشد، انتظار است و تکليف روي اين جنبه آمده است. در اين صورت، آنچه در نگاه دين مهم است، فعال کردن پديده انتظار و آمادگي براي فرج بوده و دانستن نشانه ها جز به همان اندازه که در کشف و ايمان و اذعان به اصل مطلب کمک کند، اهمّيت چنداني ندارد.
  11- درباره احاديثي که در باب خبر دادن از آينده و بيان نشانه هاي ظهور وارد شده، يک احتمال هم اين است که: اين اخبار در سياق معجزه و خبر دادن از غيب داخل بوده و فايده داشتن يا نداشتنشان بايد با معيارهاي خاص اين گونه احاديث سنجيده شود.
  12- بايد به اين نکته توجه داشت که: پاره اي از مردمان ساده دل، وقتي با حوادث بزرگ رو به رو مي شوند، چه عکس العملي از خود بروز مي دهد، آنها بيشترين همت خود را به قضيه حضرت مهدي عليه السلام و نشانه هاي ظهورش ابراز مي کنند و به دنبال چيزهايي هستند که بارقه اميدي برايشان داشته باشد. برخي از نويسندگان نيز سعي کرده اند تا در راستاي عملي کردن اين خواسته کار کنند؛ آنها تلاش فراواني کردند تا بر اساس آنچه از متون روايي برداشت مي شود، تصويري از آينده ترسيم کنند. رواياتي که برخي از آنها پيچيده و برخي در پرده ي ابهام قرار دارند؛ صحيح شان با ناصحيح درهم آميخته، بيشترشان دستخوش تحريف شده، گاه چيزي بر آنها افزوده شده يا از آن کاسته گرديده يا تقطيع شده اند؛ لذا سزاوار است مؤمن با لذّتِ انتظار زندگي کند، و اين است معناي حديث شريفي که فرمود: «اِعرِفِ العَلاَمَةَ فَإِذا عَرَفتَهُ لَم يَضُرَّکَ، تَقَدَّمَ هذَا الأَمرُ أَو تَأَخَّرَ؛ نشانه را بشناس که اگر آن را شناختي زود يا دير آمدن اين امر به تو زباني نخواهد رساند»(38)
  اما اين مطلب که برخي گفته اند: "چون شناخت شخص امام واجب است، و اين کار جز با شناختن نشانه هاي ظهور ممکن نيست، پس شناخت نشانه ها هم واجب است". صحيح نيست و چند اشکال بر آن وارد است:
  1- اين دليل در نشانه هاي غير حتمي و نيز در نشانه هايي که قبل از ظهور آن حضرت واقع مي شوند، کاربرد ندارد.
  2- شناخت شخص امام منحصر به شناختن اين نشانه ها نيست، حتي اگر اين نشانه ها حتمي بوده يا مقارن با ظهور آن حضرت باشند، چنان که مسلمانان در هنگام بعثت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله در عين اينکه از بشارت هاي کتاب هاي آسماني پيشين اطلاعي نداشتند؛ اما در عين حال آن حضرت را شناختند؛ به علاوه که امام عليه السلام به همراه خود معجزاتي دارد که به واسطه آنها مي توان او را شناخت به اضافه ميراث پيامبران که با آن حضرت است.
  و اما صيغه امر در حديث فوق (نشانه را بشناس) که دلالت بر وجوب يا استحباب مي کند ظهورش در اين است که امر ارشادي است نه نفسي.(39)
  13- در مجموعه روايات مهدويت، واژگاني هست که لازم است قدري بيشتر به آنها پرداخته شود:
  - بيعت: در صحيح مسلم از رسول خدا صلي الله عليه و آله روايت شده است که فرمود: «مَن ماتَ وَ لَيسَ فِي عُنُقِهِ بَيعَةٌ ماتَ مِيتَةً جاهِلِيَّةً؛ هر کس بميرد و در گردن او بيعتي نباشد به مرگ جاهليت مرده است».(40) هم چنين وارد شده: «اَللّهُمَّ إِنِّي إُجَدِّدُ لَهُ فِي صَبِيحَةِ يِومِي هذا وَ ما عِشتُ مِن أَيّامِي عَهداً وَ عَقداً وَ بَيعَةً لَهُ فِي عُنُقِي؛ خداوندا! من در صبح امروز و هر روزي که زنده باشم با او تجديد عهد و بيعت مي کنم؛ بيعتي که در گردنم باشد».(41)
  - مودّت و دوست داشتن آن حضرت: اين مسئله بر اساس سخن خداي متعال است که فرمايد: (قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى؛ بگو: «به ازاي آن [رسالت] پاداشي از شما خواستار نيستم، مگر دوستي درباره يخويشاوندان»).(42) و در حالات حضرت امام صادق عليه السلام آورده اند که: چون در خلوت بر آن حضرت وارد شدند، ديدند که گريه مي کند و چنين مي گويد: «سَيِّدِي غَيبَتُکَ نَفَت رُقادِي؛ سيد و مولاي من، غيبت تو خواب از چشمانم ربوده است»، بايد در سخن آن حضرت که به غيبت امام اشاره مي فرمايد دقت کرد که فقرات پاياني همين حديث است: «نَظَرتُ فِي کِتابِ الجَفرِ صَبِيحَةَ هذَا اليَومِ وَ هُوَ الکِتابُ المُشتَمِلُ عَلي عِلمِ المَنايا و البَلايا و الرَّزايا وَ عِلمِ ما کانَ وَ ما يَکُونُ إِلي يَومِ القِيامَةِ الَّذي خَصَّ اللهُ تَقَدَّسَ اسمُهَ بِهِ مُحَمَّداً وَ الأَئِمَةَ مِن بَعدِهِ عَلَيهِ وَ عَلَيهِمُ السَّلامُ وَ تَأَمَّلتُ فِيِه مَولِدِ قائِمِنا وَ غِيبَتَهُ وَ إِبطاءَهُ وَ طَولَ عُمُرِهِ وَ بَلوَي المُؤمِنِينَ بِهِ مِن بَعدِهِ فِي ذلِکَ الزَّمانِ فَأَخَذَتنِي الرِّقَّةُ وَ استَولَت عَلَيَّ الأَحزانُ؛ امروز صبح در کتاب جفر مي نگريستم که کتابي است مشتمل بر علم بلايا و منايا و رزايا و علم آنچه تاکنون بوده و تا روز قيامت خواهد بود، و خدا اين کتاب را به محمد و امامان پس از او اختصاص داده است و چون در آن تأمل کردم، به ولادت قائمِ ما و غيبت او وکُندي و طول کشيدن آن و ابتلاي مؤمنان در آن زمان رسيدم، دلم شکست و اندوه بر من چيره گشت». (43)
  - دعا برا آن حضرت: از جمله: «اًللّهُمَّ أَيِّدَهُ بِنَصرِکَ وَ انصُر عَبدَ کَ وَ قَوِّ أَصحابَهُ وَ صَبِّرهُم وَافتَح لَهُم مِن لَدُنکَ سُلطاناً نَصيِراً وَ عَجِّل فَرَجَهُ وَ أَمکَنِهُ مِن أَعدآئِکَ وَ أَعدآءِ رَسُولِکَ يا أَرحَمَ الرّاحِمِينَ؛ خداوندا، او را با ياري خود نصرت فرما؛ بنده ات را ياوري کن، يارانت را نيرو بخش و آنان را صبور قرار ده و از نزد خود سلطنتي پيروزمند برايشان بگشا؛ فرجش را نزديک کن و او را بر دشمنانت و دشمانش و دشمنان پيامبرت پيروز گردان! اي رحم کننده ترين رحم کنندگان!». (44)
  - سلام بر آن حضرت: مانند زيارت آل ياسين.
  پي نوشت ها :
  1- صف: 6.
  2- بقره: 146.
  3- تفسير قمي: 33/1.
  4- کافي: 293/1 باب الإشارة و النصّ علي أمير المؤمنين عليه السلام ح3.
  5- کافي: 117/8 باب امره سبحانه رسوله بالوصيّة... ح 92 و آيه در سوره ي اعراف: 157.
  6- مائده: 15.
  7- الثاقب في المناقب: 190 باب 2 ح (1/171).
  8- انبيا: 105.
  9- نگ: الإمام الثاني عشر: 42، نوشته ي سيد محمد سعيد موسوي به نقل از منبع مذکور.
  10- محمد: 18.
  11- امالي مفيد: 211 و 212 ح1. مرحوم علّامه مجلسي قدس سره در توضيحِ نسبت بين بعثتِ ايشان با قيامت چنين نوشته: شايد به اين معني باشد که دين و شريعت آن حضرت تا قيامت ادامه دارد و. در اين فاصله هيچ آيين آسماني ديگري آن را نسخ نخواهد کرد و اينکه قيامت نزديک شده (ر.ک: بحار الأنوار: 264/2) و نيز شايد همين جهت باشد که بعثت پيامبر اکرم را از نشانه هاي قيامت يا اشراط الساعة دانسته اند. (ر.ک: تفسير نمونه 44921). ((مترجم)
  12- روضه الواعظين: 485.
  13. تفسير قمي: 303/2- 307.
  14- الملاحم و الفتن: 361 ح 542.
  15- الملاحم و الفتن: 370.
  16- بحار الأنوار: 63/83 ح1.
  17- غيبت نعماني: 267 باب 14 ح 18.
  18- بداء يکي از اعتقادات شيعه است که به معناي تغيير درخواست خدا است. در جاي خود بحث و اثبات شده که در شرايط خاص و معيني ممکن است خواست و مشيت خدا از چيزي به چيز ديگر تغيير پيدا کند. ر.ک: بداء در قرآن کريم نوشته ي عبدالکريم بهبهاني، ششمين جلد از مجموعه ي در مکتب اهل بيت عليهم السلام از انتشارات مجمع جهاني اهل بيت (قابل دريافت از سايت مجمع). (مترجم)
  19- الهداية الکبري: 403.
  20- تعبير «گنج هاي خدا» براي اصحاب حسني، از حضرت امام صادق عليه السلام است و در همين روايت چند سطر قبل از عبارتي که در متن آمده بيان شده است: «فَتُجِبُهُ کُنُوزُ اللهِ بِالطّاقات کُنُوزاً وَ أيُّ کُنُوزٍ؟ لَيسَت مِن فِضَّةٍ وَ لا مِن ذَهَبٍ بَل رِجالٌ کَزُبُرِ الحَدِيدِ».(مترجم).
  21- کافي: 293/1 باب الإشارة و النصّ علي أميرالمؤمنين عليه السلام ح3.
  22- محمد: 18.
  23- نشانه هاي يک چيز را از آن جهت اشراط مي گويند که آنها شرط پيدايش آن هستند و آن چيز به شرط وجود آنها پيدا مي شود از همين روي شايد بتوان گفت: اگر نشانه ها اشراط باشند، آن چيز مشروط است. ر.ک: تفسير الميزان: 236/18. (مترجم)
  24- اين ايه، حال آن منافقان يا کافران را چنين توصيف مي کند که: آنها چون به قيامت شک دارند از ايمان و عمل سرباز مي زنند؛ اما در عين حال، منتظر هستند تا اگر قيامتي بود ايمان بياورند. سپس اين انديشه ي آنان را به ريشخند مي گيرد که با آمدن نشانه هاي قيامت، ديگر جاي درنگ و انتظار براي آمدن خود قيامت نيست؛ چون وقتي که قيامت بيايد، کار از کار گذشته و ايمان آوردن ديگر سودي براي آنان نخواهد داشت. ر.ک: تفسير الميزان: 236/18 و 237. (مترجم)
  25- از مفضل بن عمر نقل است که گفت: از سرورم حضرت امام صادق عليه السلام پرسيدم: آيا آن امامي که همه به او اميد بسته و منتظرش هستيم، وقت معيّني دارد که در آن وقت قيام کند و مردم از آن آگاه شوند؟ فرمود: « حاشَ للهِ أَن يُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقتٍ يَعلَمُهُ شِيعَتُنا؛ حاشا که خداوند براي ظهور او وقتي قرار داده باشد که شيعيان ما از آن باخبر باشند». عرضه داشتم: براي چه مولاي من؟ فرمودند: «لِأَنَّهُ هُوَ السّاعَةُ الَّتِي قالَ اللهُ تَعالي: (يسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّي لَا يجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ...؛ از تو درباره قيامت مي پرسند [که] وقوع آن چه وقت است؟ بگو: «علم آن، تنها نزد پروردگار من است. جز او [هيچ کس] آن را به موقع خود آشکار نمي گرداند. [اين حادثه] بر آسمان ها و زمين گران است)». تا پايان آيه . (اعراف: 187- مختصر بصائر الدرجات: 179).
  26- از احمد بن منذر ابن حيفر نقل شده که گفت: حضرت امام حسن بن علي عليهماالسلام فرمودند: «سَألتُ جَدِّي رَسُولَ اللهِ صلي الله عليه و آله عَنِ الأَئِمَّةِ بَعدَهُ. فَقالَ صلي الله عليه و آله: الأَئِمَّةُ بَعدِي عَدَدَ نُقَباءِ بَنِي إِسرائِيلَ اثنا عَشَرَ أَعطاهُمُ اللهُ عِلمِي وَ فَهمِي وَ أَنتَ مِنهُم يا حَسَنُ. قُلتُ: يا رَسُولَ اللهِ، فَمَتَي يَخرُجُ قائِمُنا أَهلِ البَيتِ؟ قالَ: إِنَّما مَثَلَهُ کَمَثَلِ السّاعَةِ (ثَقُلَت فِي السَّماواتِ وَ الأَرضِ لا تَأتِيکُم إِلّا بَغتَة)؛ از جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله درباره امامانِ پس از ايشان پرسيدم. فرمود: امامانِ پس از من به تعداد نُقَباي بني اسرائيل دوازده نفر هستند که خداوند متعال علم و فهم مرا به آنان عطا فرموده و تو اي حسن يکي از آنها هستي. عرض کردم: قائم ما چه وقت ظهور خواهد کرد؟ فرمود: اي حسن! همانا مثَلِ او (مهدي) مثَلِ ساعت (قيامت) است که ( [ اين حادثه] بر آسمانها و زمين گران است)» (اعراف: 187- کفاية الأثر: 168).
  27- کمال الدين: 152 باب 6 ح15.
  28- مختصر بصائر الدرجات: 179.
  29- کشف الغمة: 273/3 و بحار الانوار: 83/51.
  30- صحيح بخاري: 20/6 و 21.
  31- ر.: کتاب حقيقه علم آل محمد و جهاته، نوشته سيد علي عاشور.
  32- اعراف: 187.
  33- کشاف: 135/2.
  34- الدر المنثور: 318/6.
  35- عرب صحرانشين . (مترجم)
  36- علل الشرايع: 139/1 و 140 باب 119 ح2.
  37- کافي: 372/1 باب أنه من عرف إمامه... ح7.
  38- غيبت نعماني: 352 باب 25 ح6.
  39- معناي ارشادي را در پاورقي مبحث ابزار شناخت بودن سنّت بيان داشتيم. (مترجم).
  40- از عبدالله بن مطيع نقل است که گفت: از رسول خدا صلي الله عليه و آله شنيدم که مي فرمود: «مَن خَلَعَ يَداً مِن طاعَةٍ لَقِيَ اللهَ يَومش القِيامَةِ وَ لا حُجَّةَ لَهُ، وَ مَن ماتَ وَ لَيسَ فِي عُنُقِهِ بَيعَةٌ ماتَ مِيتَةً جاهِلِيَّةً؛ هر کس از پيروي و اطاعت حق شانه خالي کند در روز قيامت حجت و دليلي نخواهد داشت و هر کس بميرد و در گردن او بيعتي نباشد به مرگ جاهليت مرده است» (صحيح مسلم: 22/6 باب من فرَّق امر المسلمين).
  41- بحار الانوار: 96/53 ح 110 دعاي عهد.
  42- شوري: 23.
  43- کمال الدين: 353 و 354 باب 33 ح 50.
  44 - مصباح المتهجد: 61 ح (69.96).
  منبع مقاله :
  اشکوري، احمد؛ (1390)، مباني اعتقاد به مهدويت، کاظم حاتمي طبري، قم: مسجد مقدس جمکران، چاپ اول